02:04

29 marca 2024 r.;    Imieniny obchodzą: Wiktoryna, Cyryl, Eustachy

 

Zdalne lekcje z geografii

GEOGRAFIA24.SELINO.PL

DEMART

EDUCARIUM

 
 

EQURS

GEOGRAFIA FIZYCZNA ŚWIATA
"Pedosfera"

Typy gleb, ich żyzność, urodzajność i klasyfikacja

Najbardziej zewnętrzną, zwietrzałą częścią litosfery jest gleba. Składa się ona z luźnych cząstek organicznych i mineralnych, powietrza oraz wilgoci. W glebie zachodzą przemiany cząstek organicznych w mineralne i mineralnych w organiczne. Jest to efekt działania żyjących w glebie i na glebie organizmów. Proces powstawania gleb nazywamy procesem glebotwórczym i można wyróżnić w nim kilka etapów:
  • Wietrzenie skał – jest procesem przygotowawczym. Prowadzi do powstania zwietrzeliny w wyniku rozpadu i rozkładu litej skały. Zwietrzelina jest niezbędna do utworzenia gleby. W niektórych glebach cząstki mineralne zostały wytworzone na drodze innych procesów (np. lessowy pył kwarcowy został przyniesiony przez wiatr lub namuły rzeczne, które z kolei są naniesione przez wodę rzeczną).
  • Humifikacja – jest to tworzenie się próchnicy ze szczątków organicznych.  Humifikacja jest wynikiem pracy mikroorganizmów (grzybów, bakterii). To właśnie ilość próchnicy w glebie określa poziom jej żyzności. Trawiaste obszary stepowe mają najlepsze warunki do tworzenia próchnicy.
  • Migracja cząstek glebowych – polega na przemieszczaniu się cząstek glebowych w związku z wsiąkaniem wody. Podczas tego procesu powstają poziomy (czyli tzw. warstwy), które są charakterystyczne dla danego typu gleby.
Możemy wyróżnić następujące poziomy (warstwy) w glebach:
  • Poziom próchniczy – większość cząstek organicznych znajduje się właśnie w nim. O żyzności gleby decyduje jego grubość oraz zawartość próchnicy.
  • Poziom wymywania (eluwialny) – jest to poziom, z którego wsiąkająca woda wypłukuje niektóre cząstki mineralne i organiczne, a potem osadza je niżej.
  • Poziom iluwialny – to warstwa, w której znajduje się większa ilość cząstek organicznych i mineralnych. Stało się tak w wyniku wypłukania ich za wyższych poziomów i osadzenia ich na tym poziomie.
  • Skala macierzysta – jest to skała, na której została wytworzona gleba. Skała macierzysta określa często rodzaj gleby i jej przydatność dla rolnictwa.
Wartość i przydatność gleby są uzależnione od jej urodzajności, żyzności i zasobności.
Zasobność gleby to ilość zawartych w niej składników mineralnych (makroelementów i mikroelementów) oraz organicznych w różnym stopniu ich rozkładu.
Zasobność gleby zależy od składu mineralogicznego tworzywa gleby, ilości i jakości zawartych w niej związków próchniczych, odczynu gleby i innych. Zasobność gleby może być naturalna (tzn. jest wynikiem procesów glebotwórczych) lub sztuczna (wtedy, gdy jest wytworzona przez człowieka). Możemy wyróżnić także zasobność ogólną (jest to ilość całkowita składników)  oraz zasobność w składniki przyswajalne (takie, które są bezpośrednio dostępne dla roślin).
Żyzność gleby jest związana z potencjalną zdolnością przekazywania roślinom rosnącym na niej niezbędnych składników pokarmowych, tj. powietrza i wody. Żyzność gleby jest uwarunkowana zasobnością, budową profilu, a także biochemicznymi i biofizycznymi właściwościami całej gleby i poszczególnych jej warstw genetycznych.
Urodzajność gleby to najogólniej zdolność gleb do zaspokojenia wszystkich potrzeb życiowych roślin. Dzięki temu możliwe jest uzyskanie dużych plonów w danych warunkach ekonomicznych i przyrodniczych.
Aby gleba była przydatna, musi spełniać kilka warunków: musi być wolna od trujących związków, szkodliwych mikroorganizmów, chwastów i szkodników. Można to osiągnąć jedynie dzięki wysokiemu poziomowi kultury roli. Innymi czynnikami wpływającymi na wielkość plonów są warunki klimatyczne, agrotechniki i właściwości gleby (wodne, cieplne i powietrzne). Rozkład skał i minerałów zachodzi w glebach nieustannie. Podobnie ma się rzecz z tworzeniem różnych substancji. O zmienności poziomu urodzajności gleby decyduje fakt, iż składniki mineralne i organiczne, rozwór glebowy i powietrze oddziaływają na siebie. Dodatkowo zachodzi przy tym ciągła wymiana energii i masy.
Produktywność gleby to ilość lub wartość plonu, jaki jest zebrany z określonej jednostki powierzchni. Jest to pojęcie ekonomiczne. Produktywność gleby wzrasta wraz z jej wartością. Podstawowy czynnik, który wpływa na wartość i przydatność gleby, to zawartość w niej składników mineralnych i odżywczych. Zasobność gleby można określić na postawie łatwo przyswajalnych pierwiastków w glebie: azotu, fosforu, magnezu, potasu, przy uwzględnieniu odczynu. Znając odczyn oraz zasobność gleby w powyższe pierwiastki można poznać potrzeby nawozowe gleby i zaspokajać je, co prowadzi do zwiększenia urodzajności. Duże znaczenie mają również bor, miedź, mangan, molibden i inne mikroelementy, które w większości gleb znajdują się w wystarczającej ilości. Zdarza się jednak, że w niektórych glebach brakuje któregoś składnika, co prowadzi do chorób roślin lub obniżenia plonów. Przykładem może być brak łatwo przyswajalnej miedzi w glebach torfowych, co jest przyczyną uniemożliwienia wykształcenia się ziarna roślin uprawnych.
Kolejnym czynnikiem, który warunkuje cechy gleby, jest woda. Wpływa ona na dynamikę oraz aktualny poziom urodzajności gleby z tego powodu, że jest najważniejszym czynnikiem współdziałającym we wszystkich procesach, jakie zachodzą w glebie. Woda odgrywa bardzo ważną wolę w procesie wietrzenia i tworzenia się gleby. Ma również udział w dynamice składników i właściwości gleb, które już są ukształtowane. Woda określa kierunek i nasilenie przebiegu procesów biochemicznych związanych z życiem mikroorganizmów. Decyduje również o działalności świata zwierząt i roślin wyższych oraz o zawartości powietrza w glebie. Czynnikami, które wpływają na obniżenie przydatności rolniczej gleby są: duża zawartość piasku i części szkieletowych, nadmierna suchość lub nadmierna wilgoć, niszczące działanie erozji a także niektóre działania człowieka, np. związane z przemysłem i kopalnictwem. Celem, do którego zmierza rolnik, jest zwiększenie urodzajności gleb i osiadanie w danych warunkach możliwie jak największych plonów roślin uprawnych. Zwiększenie urodzajności gleb jest możliwe dzięki stosowaniu metod fitobiologicznych, agrotechnicznych, melioracyjnych.
  • Metoda fitobiologiczna – kształtowanie i polepszanie warunków środowiska przyrodniczego. Polega na zadrzewianiu, odpowiednim rozplanowaniu struktury użytków, wprowadzeniu racjonalnego zmianowania (np. płodozmianu) i inne.
  • Metoda agrotechniczna to wprowadzenie do gleby nawozów mineralnych i organicznych, które dostarczają roślinom składniki pokarmowe oraz polepszają właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby. Największe znaczenie ma nawożenie organiczne (obornikiem, nawozami zielonymi, kompostami, torfem) oraz wapniowanie. Celem zabiegów agrotechnicznych jest stworzenie w glebie jak najkorzystniejszych warunków do rozwoju korzeni oraz utworzenie trwałej struktury guzełkowatej, która zapewnia korzystne stosunku wodno – powietrzne. Do tworzenia struktury guzełkowatej prowadzi terminowe prowadzenie podorywek, prawidłowa orka przedzimowa i inne zabiegi uprawowe. Powodują również niszczenie chwastów.
  • Metoda melioracyjna – jest to metoda stosowana coraz częściej, która prowadzi do zwiększenia urodzajności gleby. Jest to spowodowane tym, że wiele gleb wymaga uregulowania stosunków wodno – powietrznych. W przeciwnym wypadku wszelkie inne zabiegi (np. nawożenie) nie dają pożądanych rezultatów.
W Polsce szczególnie ważne jest zwiększenie urodzajności gleb lekkich, ponieważ zajmują one ponad 40% powierzchni naszego kraju. Określenie „gleby lekkie” nie jest sprecyzowane i odnosi się do gleb należących do różnych klas, typów i gatunków oraz posiadających różne wartości użytkowe. Najogólniej do gleb lekkich zalicza się utwory mające w wierzchniej warstwie piaszczysty skład mechaniczny.
Wśród gleb zaliczanych do lekkich możemy znaleźć:
  • mady piaszczyste
  • czarne ziemie piaskowe lekkie, których warstwa piasku ma różną miąższość
  • czarne ziemie piaskowe lekkie, które zostały wytworzone z glin
  • gleby bielicowe i brunatne lekkie, które zostały wytworzone z glin
  • gleby bielicowe płowe i brunatne (całkowite i niecałkowite), których warstwa piasku ma różną miąższość
Gleby lekkie mają przeważnie niekorzystne dla roślin właściwości chemiczne, fizyko – chemiczne i biologiczne. Jest to spowodowane tym, że zawierają niewiele cząstek koloidowych. Gleby lekkie są bardzo przewiewne i przepuszczalne z powodu zbyt dużej porowatości. Ma to wpływ na niezwykle szybkie „spalanie się” materii organiczne. Przez brak substancji koloidowych cząsteczki glebowe nie mogą ulec zlepieniu i tworzyć korzystnej struktury guzełkowatej. W wyniku braku lub małej ilości koloidów organicznych i nieorganicznych w glebach, bardzo obniżają się sorpcyjne właściwości gleb. To z kolei wpływa na zmniejszenie się możliwości gromadzenia potrzebnych roślinom składników pokarmowych. Podstawowym tworzywem w glebach lekkich jest piasek kwarcowy i krzemionka. Składniki te są najmniej wartościowe dla roślin. Zbytnia suchość i ubóstwo substancji organicznych w glebach lekkich sprawia, że życie biologiczne jest słabe, gdyż warunki te nie sprzyjają działalności mikroorganizmów. Gleby lekkie są mało przydatne i mało wartościowe. Najczęściej rosną na nich tylko lasy iglaste (bory). Urodzajność gleb lekkich może ulec zwiększeniu dzięki polepszeniu ich właściwości biologicznych, fizycznych i chemicznych oraz utrzymaniu w glebie korzystnych właściwości w wyniku zastosowania zabiegów agrotechnicznych i agrochemicznych. Podstawowym warunkiem polepszenia urodzajności gleb lekkich jest zwiększenie poziomu próchnicy i miąższości warstwy próchniczej gleby. Jest to przyczyną tworzenia struktury guzełkowatej, a w rezultacie, polepszenia właściwości wodnych. Jednak zwiększenie zawartości próchniczej w glebie lekkiej jest trudne. Nie wystarczy tylko stosować nawozy organiczne i uregulować odczyn gleby. Należy również stosować odpowiednie zmianowanie oraz deszczowanie, glinowanie lub torfowanie gleby lekkiej. Jedynie dzięki kompleksowym zabiegom i odpowiedniej gospodarce można doprowadzić do zwiększenia ilości próchnicy w glebie lekkiej i spowodować trwał podniesienie jej wartości.
Do ulepszania gleb piaszczystych obecnie stosuje się metody, które sprzyjają tworzeniu się pulchnej gleby z odpowiednią miąższością warstwy urodzajności. Najpopularniejszą metodą jest wprowadzenie do gleby torfu, gliny lub lessu. Obszary piaszczyste, które nie nadają się do użytkowania rolniczego, powinny być zalesione. Wtedy nie można przeprowadzić zrębów czystych (czyli całkowicie usunąć lasu).
Chcąc zwiększyć urodzajność gleb lekkich, dąży się do:
  • zwiększenia miąższości warstwy próchniczej
  • zmniejszenia szybkości rozkładu substancji organiczne w glebie
  • zmagazynowania wody w glebie
  • zniszczenia chwastów
Jeżeli w glebie nie występuje dostateczna ilość wody, która stanowi podstawowy element urodzajności, odpowiednie agrotechniki i obfite nawożenie nie zapewnią dużych plonów. Charakterystyczną cechą gleb lekkich jest mała pojemność i niska zdolność zatrzymania wody. W związku z tym konieczne jest doprowadzenie wody do gleby w okresach największego prawowania i dużego zapotrzebowania przez uprawiane rośliny.
Z powodu faktu, iż corocznie rzekami spływa z terenu Polski ponad 45 miliardów m3 wody, zasoby wód powierzchniowych i wgłębnych zostają zubożone. Gleby w Polsce stają się coraz bardziej suche, a niektórzy mówią wręcz o stepowaniu ziem w Polsce. Zjawisko to polega na kształtowaniu się ujemnego, a więc niekorzystnego bilansu wodnego. Dodatkowo zmniejsza się ilość próchnicy w glebie i obniża się jej wartość. Zjawisko stepowania występuje głownie na terenie Wielkopolski. Zapobiegać temu może odpowiednia gospodarka wodna.
Planowanie gospodarki wodnej ma na celu ograniczanie odpływu wody z danego terenu i oszczędne gospodarowanie istniejącymi zasobami wody. Duże znaczenie dla gospodarki wodnej w Polsce ma racjonalne gospodarowanie wodą w zlewni. Przeprowadzenie melioracji podstawowych ( regulacja rzek, budowa kanałów), budowa specjalnych zbiorników wodnych i urządzeń spiętrzających i wykonywanie szczegółowych robót wodno – melioracyjnych, takich jak drenowanie, nawadnianie i deszczowanie jest niezbędne dla zaspokojenia zapotrzebowania rolnictwa i leśnictwa na wodę. Na terenie Polski istnieją znaczne obszary stale uwodnione oraz gleby, które tylko w określonych okresach czasu są nadmiernie wilgotne i niedostatecznie przewiewne. Odprowadzenie nadmiaru wody w pewnych okresach oraz zapewnienie dostatecznej ilości wody w okresach szczególnie intensywnego jej zużycia jest podstawą do uregulowania stosunków wodnych i wodno – powietrznych w podmokłych glebach mineralnych i torfowych. Gleby, które są nadmiernie wilgotne występują głownie w niżowej części Polski, w kotlinach śródgórskich oraz dolinach rzecznych. Gleby torfowe, mułowe i murszowa wymagają największego zmeliorowania. Na glebach tych występują użytki zielone i lasy oraz nieużytki. Największa ich części znajduje się w północnej części kraju.
 
Ze względu na ogromną różnorodność zakresie składu, żyzności, miejsca powstawania, wilgotności i wielu innych czynników przedstawiam poniżej ogólnie przyjętą klasyfikację gleb z typami.

Klasa I – gleby surowe

Do tej klasy zaliczone są gleby, które stanowią początkową fazę w procesie wykształcania się gleby ze skały macierzystej. Są to gleby ze skał masywnych i luźnych. Przeważa w nich wietrzenie fizyczne nad chemicznym. Wierzchnie warstwy gleb surowych zawierają bardzo mało związków organicznych. Są słabo zróżnicowane. W tej klasie wyróżniono dwa typy:
  • gleby inicjalne skaliste (litosole) – wytworzone ze skał magmowych, np. granitów, skał magmowych wylewnych (bazaltów), skał metamorficznych (kwarcytów) oraz skał osadowych zlepionych lepiszczem (np. piaskowców). Powyższe gleby występują zazwyczaj w terenach górskich. Na litosolach występuje roślinność naskalna i murawowa. Litosole zaliczono do nieużytków rolnych lub użytkowane są jako słabe pastwiska.
  • Gleby inicjalne luźne (regosole) – wytworzyły się one z różnych skał luźnych, nie zlepionych lepiszczem i są to: piaski wydmowe, osady rzeczne, morskie, żwiry i piaski różnego pochodzenia geologicznego. W terenach górskich macierzystą skałą tych gleb są piaski kwarcowo – krzemianowe. Regosole nie nadają się do użytkowania rolniczego. (poniżej profil)
 
Profil glebowy

 

Klasa II – gleby mineralne słabo wykształcone bezwęglanowe

Zaliczamy do nich gleby mineralne wytworzone ze skał masywnych i luźnych bezwęglanowych. Miejscem występowania są tereny suche.
  • Gleby słabo wykształcone ilaste (plastosole) – w terenach górskich gleby te zostały wytworzone z glin ciężkich i iłów, najczęściej występują  pod terenami leśnymi. Plastosole charakteryzuje dobrze wykształcony poziom próchniczy. Gleby słabo wykształcone ilaste, występujące na zboczach, powinny być zadarnione lub zalesione. Proces ten prowadzi do przekształcania ich w gleby brunatne.
  • Gleby słabo wykształcone kwarcowo – krzemianowe (rankery) – wytworzone one zostały ze skał masywnych np. granitów, łupków oraz ze skał luźnych bezwęglanowych, np. piaskowców i żwirów. Rankery spotyka się w terenach górskich, w pasie kosodrzewiny i w górnych partiach granicy lasu (Tatry, Sudety). Na nizinach rankery powstają z piasków suchych na terenach, gdzie wody gruntowe położone są bardzo głęboko. Są to gleby przewiewne, ze słabo rozwiniętym poziomem próchnicznych, porośnięte suchymi lasami. W Polsce rankery zaliczone są do gleb słabych.

Klasa III – gleby wapniowcowe

Powstały ze skał osadowych wapiennych i skal gipsowych oraz ze skał luźnych i ilastych o wysokim poziomie wapnia.
  • Rędziny – skałami macierzystymi w procesie tworzenia się rędzin są wapienie, margle, dolomity oraz gipsy. W Polsce rędziny występują na Wyżynie Lubelskiej, Krakowsko – Częstochowskiej, na Roztoczu oraz na terenach górskich: Górach Świętokrzyskich, Karpatach, Sudetach.
 
Rędzina

 

  • Pararędziny – wytworzone ze skał osadowych o wysokiej zawartości węglanów. Podstawowymi skałami macierzystymi tych gleb są łupki ilaste, piaskowce zawierające spoiwo węglanowe, żwiry, piaski, gliny, iły. Pararędziny stanową podłoże lasu liściastego lub mieszanego a także roślinności trawiastej. Występują w Polsce na niewielkim obszarze, zwłaszcza na Mazurach i Pomorzu Zachodnim.

 
Klasa IV – gleby czarnoziemne

Występują w warunkach klimatu umiarkowanego, kontynentalnego i powstają przy udziale roślinności łąkowo – stepowej lub leśnej. Na terenie Polski gleby czarnoziemne występują w jej części południowo – wschodniej i południowej. W większości wytworzyły się z lessów. Ich cechą charakterystyczną jest intensywne gromadzenie się w nich próchnicy wysyconej kationami wapnia i magnezu. Stąd ich duża żyzność. Należą do gleb o największej wartości użytkowej. 
 
Czarnoziem

 

  • Szare gleby leśne – skałę macierzystą tych gleb stanowią lessy. Te gleby są podłożem lasów liściastych i mieszanych. Występują w południowo wschodniej części Polski, przeważnie w połączeniu z czarnoziemami. Należą one do gleb dobrych.
  • Czarnoziemy leśno – stepowe – wytworzyły się wyłącznie z lessów w klimacie umiarkowanym kontynentalnym. Te gleby charakteryzują się dużą zawartością wody dostępnej dla roślin. Czarnoziemy leśno – stepowe zalicza się do najlepszych gleb uprawnych. Występują na Wyżynie Lubelskiej, Sandomierskiej i Roztoczu.
  • Czarnoziemy leśno – łąkowe – ich skałami macierzystymi są gliny, pyły, iły i piaski. Charakteryzują się umiarkowaną wilgotnością i wahaniami poziomu wody gruntowej w ciągu roku.

Klasa V – gleby brunatoziemne

Kształtowały się w klimacie umiarkowanym przy udziale roślinności lasu liściastego lub mieszanego. Cechuje je proces intensywnego wietrzenia Na terenie Polski powyższe gleby powstały z glin, iłow, piasków gliniastych, żwirów moren czołowych, bazaltów, gnejsów.
  • Gleby brunatne – gleby o wysokiej wartości użytkowo – rolniczej, zasobne w składniki pokarmowe, wytworzone z piasków, żwirów, lessów i glin średnich marglistych. W typie gleb brunatnych wyróżniono następujące podtypy: gleby brunatne właściwe, wyługowane, kwaśne, bielicowane, szarobrunatne.
 
Gleba brunatna

 

  • Gleby płowe – wytworzyły się w klimacie umiarkowanym wilgotnym z utworów pyłowych, glin i piasków gliniastych. Są podłożem lasów liściastych i mieszanych. Powyższe gleby przedstawiają zróżnicowaną wartość rolniczą, która zależy od rodzaju skały macierzystej. Najlepsze gleby płowe wytworzyły się z lessów, pyłów i glin lekkich. Wyróżniamy tu dwa podtypy: gleby płowe właściwe i gleby płowe bielicowane.

Klasa VI – gleby bielicoziemne

Gleby bielicoziemne przy współudziale roślinności lasów iglastych powstają z uboższych skał macierzystych różnego pochodzenia.
  • Gleby rdzawe – tworzą się z piasków luźnych, słabo gliniastych. Ich kolor powstał na skutek wietrzenia geologicznego. Należą do gleb kwaśnych. Stanowią podłoże boru świeżego i mieszanego. Mają niską wartość rolniczą ze względu na słabe nawodnienie i napowietrznie.
  • Gleby bielicowe – proces tworzenia się tych gleb jest długotrwały. Jego warunkiem jest chłodny i wilgotny klimat z roślinnością (sosna, świerk, jodła, kosodrzewina). Gleby bielicowe o charakterze rolniczym wytworzyły się z piasków słabo gliniastych, zawierają bardzo mało próchnicy i są ubogie w składniki pokarmowe. Charakterystyczną ich cechą jest bardzo niska zawartość wody.
  • Bielice – skałę macierzystą bielic stanowią piaski, piaskowce, zlepieńce, granity i gnejsy. W zależności od zawartości wody są podłożem lasu suchego, mieszanego lub mieszanego wilgotnego. Są to gleby o niskiej zawartości składników pokarmowych.  Ze względu na  występowanie zróżnicowanych czynników wyróżnić można następujące podtypy: bielice żelaziste (wysoki poziom związków żelaza), bielice próchnicze (kwaśna próchnica, niski poziom tlenków żelaza), bielice żelazisto – próchniczne, bielice glejowe.

 

Bielica

 

Klasa VII - Gleby zabagniane

 Tworzą się z piasków naślinionych, glin, iłów. Warunkiem ich powstawania jest wysoki poziom wody gruntowej lub działanie wód powierzchniowych, np. z opadów.
  • Gleby opadowoglejowe – są silnie oglejone. Proces oglejenia polega na przesyceniu gleby wodą i wyparciu z niej powietrza. Oglejenie wywołane jest gromadzeniem się wód opadowych nad warstwami słabo przepuszczalnymi. Występujące silne oglejenie opadowe ma trwały charakter i powoduje podmokłość tych gleb przez większą część roku. Do użytkowania rolniczego gleby opadowoglejowe wymagają uregulowania stosunków wodnych. (poniżej profil gleby).
 
Gleba opadowo-glejowa

 

  • Gleby gruntowoglejowe – charakteryzują się wysokim poziomem wód gruntowych. Nadają się pod pastwiska, łąki i innych użytków zielonych. Niektóre z tych gleb są formą przejściową do gleb torfowych.

Klasa VIII – gleby bagienne

Klasa ta obejmuje gleby w których aktualnie przebiega proces bagienny. Polega on na gromadzeniu szczątków organicznych w trwale beztlenowych warunkach środowiska.
  • Gleby mułowe – powstają w wyniku osadzania mułu w wodach rozlewisk rzecznych. W wyniku zmiany warunków środowiska proces wytwarzania się mułu może być zastąpiony procesem torfotwórczym i wówczas równocześnie powstaje warstwa mułu i torfu. Oba te procesy mogą następować po sobie. Wyróżniamy następujące podtypy gleb mułowych: gleby mułowe właściwe, mułowo – gytjowe, torfowo – mułowe.
  • Gleby torfowe  - powstają w warunkach trwałego nadmiernego uwilgotnienia i anaerobiozy (środowisku nie zawierającym wolnego tlenu lub jedynie z jego śladami). W zależności od poziomu wilgotności gleby na glebach tych są uprawiane owies, jęczmień, proso, ziemniaki, buraki (niski poziom wody), są też wykorzystywane jako słabe pastwiska lub nieużytki (wysokie nawilgotnienie).

Klasa IX – gleby pobagienne

Są to gleby, w których proces bagienny został przerwany na skutek obniżenia się poziomu wody gruntowej.
  • Gleby murszowe – powstają w procesie obniżenia lustra wody gruntowej w górnych poziomach gleb torfowych. Użytkowane są jako łąki, pastwiska. Uzyskuje się na nich wysokie plony konopi, ziemniaków, kapusty, pszenicy i owsa. Na glebach tych rosną na nich lasy liściaste.
  • Czarne ziemnie – skałą macierzystą tych gleb są piaski różnego pochodzenia, gliny, iły. Zazwyczaj są niżej położone i odznaczają się optymalnym poziomem wody gruntowej. Zawierają dużo składników pokarmowych, są użytkowane rolniczo, nadają się pod uprawę roślin zbożowych, okopowych i warzyw. Czarne ziemie są również użytkowane jaką łąki.

Czarna Ziemia

 

Klasa X – gleby napływowe

Powstały z materiału, który przeszedł na innych terenach różne cykle naturalnych procesów tworzenia się gleby i zostały przerwane w wyniku procesów erozyjnych.
  • Mady rzeczne – wytworzone zostały ze współczesnych osadów rzecznych w warunkach, które nie sprzyjały procesowi rozwoju bagiennego. Mady składają się z wielu warstw o zróżnicowanych właściwościach fizycznych i chemicznych. Występują zazwyczaj w dolinach rzek (Żuławy). Wartość użytkowa tych gleb oceniana jest jako bardzo wysoka.

 

Mada rzeczna
 
  • Mady morskie (marsze) – wytworzyły się one z nadmorskich osadów, zalewanych wodą morską. Zawierają dużo związków węglanu wapnia. Naturalnym kryterium odróżniającym mady morskie od rzecznych stanowi obecność w tych pierwszych muszli oraz resztek fauny morskiej. Mady morskie nadają się do użytkowania jako grunty orne i łąki.
  • Gleby deluwialne – tworzą się u podnóży pagórków (w zagłębieniach) w wyniku osadzania się materiału zmywanego przez wody powierzchniowe. Gleby deluwialne mają budowę warstwową, słabiej widoczną niż w madach. Gleby te najczęściej spotykane są w rejonach podgórskich, na terenach pokrytych lessami oraz na pojezierzach.
 

Klasa XI – gleby słone

Powstają w warunkach klimatu kontynentalnego suchego, tworząc zwarte kompleksy lub pojedyncze plamy wśród typowych dla tego klimatu gleb kasztanowych, buroziemów i szaroziemów. Występują również w obszarach nadmorskich, wokół słonych jezior i solanek. Są mało urodzajne. W celu podniesienia ich żyzności stosuje się skomplikowane zabiegi agrotechniczne. Do słonych gleb zalicza się:
  • sołońce - charakteryzujące się wysoką zawartością jonów sodu, co powoduje wypieranie jonów wapnia, a także małą przepuszczalnością dla wody, dużą zwięzłością, znaczną rozpuszczalnością substancji organicznych oraz zasadowym odczynem.
  • sołonczaki - zastosowanie ich w rolnictwie możliwe jest po odsoleniu. Występują w południowej Europie, Afryce, Australii, centralnej Azji. Wśród sołonczaków wyróżniamy
  • sołonczaki powierzchniowe – są silnie zasolone w całym profilu. Cechą charakterystyczną tych gleb są białe naloty soli na powierzchni, a niekiedy cienkie powyginane płytki chlorku lub siarczanu sodu. Występują najczęściej w pobliżu solanek lub zakładów przemysłowych, stąd też najsilniej są zasolone w warstwach powierzchniowych i w miarę głębokości zawartość soli maleje.
  • sołonczaki wewnętrzne – zwane niekiedy sołonczakami głęboko zasolonymi, są glebami obecnie uprawianymi, z których nadmiar soli został wypłukany do głębszych warstw profilu. Stanowią one przejściowe ogniwo w systematyce, łączące gleby słone z glebami innych klas i typów.
 Omawiane gleby słone swojego istnienia nie zawdzięczają warunkom wodno – klimatycznym, lecz stałemu zasilaniu ich przez roztwory soli.
 
Sołonczak

Klasa XII – gleby kulturoziemne

Są to gleby przeobrażone w skutek intensywnego zagospodarowania i wysokiej kultury rolnej. Dzięki świadomej działalności człowieka (racjonalna uprawa gleb, nawożenie organiczne i mineralne, melioracja) następują głębokie przekształcenia typu gleby i jego cech. Dobrym przykładem kulturoziemów są gleby ogródków działkowych, gdzie człowiek przez intensywne nawożenie organiczne (komposty, torf itp.) i mineralne oraz głęboką uprawę przekształcił warstwę tak silnie, że jedynie poniżej głębokiego poziomu zostało zachowane naturalne następstwo poziomów genetycznych. Do klasy gleb kulturoziemnych zaliczamy dwa typy:
  • Hortisole (gleby ogrodowe) – są to gleby przeobrażone, zawierające dużo związków próchnicznych, zbliżonych ilościowo i jakościowo do próchnicy gleb czarnoziemnych.
  • Rigosole (gleby regulówkowe) – są glebami przeobrażonymi wskutek głębokiej uprawy mechanicznej albo wprowadzenia warstw obcego materiału glebowego.

Klasa XIII – gleby industrioziemne

Gleby te obejmują utwory glebowe przeobrażone w wyniku oddziaływania przemysłu, przede wszystkim górnictwa, zabudowy przemysłowej i komunalnej oraz innych czynników infrastruktury. Zaliczamy do nich te gleby, które zostały mechaniczne zniszczone lub zapylone taką ilością obcych materiałów, która wpłynęła na stosunkowo trwałe zmiany układów biologicznych, fizycznych i chemicznych profilu glebowego. Zmiany te mogą być wywołane oddziaływaniem bezpośrednim lub pośrednim przemysłu na gleby. Rezultatem bezpośredniego oddziaływania przemysłu i skutkiem zabudowy jest tworzenie się gleb mechanicznie zniekształconych. Pośrednie oddziaływanie przemysłu na otaczające gleby przejawia się zmianami chemicznymi właściwości gleb oraz zmianami hydrologicznymi w profilach glebowych. W obrębie gleb industrioziemnych wyróżniamy dwie grupy:
  • Gleby ukształtowane przez gospodarkę przemysłową
  • Gleby zmienione w wyniku gospodarki przemysłowej
 
Genetyczne typy gleb

 

Organizmy żyjące w glebie mają bardzo ważne znaczenie dla przyrody. Bardzo ważnym jej elementem są wszystkie organizmy: począwszy od dużych, jak dżdżownice i owady, przez małe (rozmaite gatunki grzybów) po najmniejsze bakterie. W znacznej ilości organizmy glebowe są mikroskopijne, za to bardzo liczne: w jednym metrze sześciennym gleby może ich być od wielu tysięcy do kilku milionów. Skład chemiczny gleby, struktura oraz wynikająca ze struktury zawartość powietrza i wody jest określony przez bogaty zespół tych organizmów. Dzięki wielostronnemu współdziałaniu organizmy żyjące w glebie stwarzają możliwość prawidłowego rozwoju roślin i pozostałych żywych składników ekosystemu. W wyniku intensywnego gospodarowania rolnego ubywa bardzo wiele organizmów glebowych, zarówno pojedynczych osobników jak i całych gatunków. Największe zmiany wywołane są orką, która jest bardzo gwałtowną ingerencją w stan równowagi w glebie. W jej wyniku zostają przerwane przyrodnicze procesy zachodzące w glebie oraz przemieszczanie się mas gleby z powierzchni gruntu w głąb. Z tego powodu organizmy, żyjące w środowisku tlenowym zostają przeniesione w środowisko beztlenowe i obumierają. Kolejne miesiące po zaoraniu to okres kształtowania się nowej równowagi w glebie aż do następnego zabiegu agrotechnicznego. Jeśli ingerencja w glebę jest częsta to mniej stabilny staje się zespół współdziałających ze sobą organizmów, a w efekcie mniej gatunków organizmów glebowych jest w stanie w glebie przeżyć. Oprócz rolnictwa, poważne zmiany w glebie wynikają z zanieczyszczenia środowiska odpadami przemysłowymi docierającymi za pośrednictwem atmosfery, wodami ściekowymi, albo celowo wysypywanymi i wylewanymi przez ludźmi śmieciami. Trucizny, którymi są związki organiczne (jony metali ciężkich) zabijają część organizmów żyjących w glebie. Związki, które zmieniają kwasowość gleby (pH) ograniczają możliwość życia i rozwoju wielu gatunków, a różne wytwarzane przez przemysł substancje zmieniają strukturę gleby i mają wpływ na zmniejszenie się zawartości dostępnego dla żywych istot powietrza i wody w glebie. W przestrzeni, którą dostrzegamy ponad powierzchnią ziemi odbywa się głównie produkcja – rośliny produkują materię organiczną wykorzystując energii światła, z dwutlenku węgla, wody i prostych związków mineralnych). Drugim procesem jest konsumpcja – zwierzęta zjadają materię produkowaną przez rośliny i przetwarzają ją we własną materię, która stanowi pożywienie dla kolejnych zjadających i zjadanych zwierząt. W glebie natomiast odbywa się recykling – proces odzyskiwania z obumarłej materii organicznej energii, wody, węgla, azotu i innych pierwiastków. Proces ten jest złożony i wieloetapowy. Bez nieustannej aktywności ogromnej masy mikroskopijnych organizmów, które żyją w glebie, w ciągu kilku dni zabrakłoby składników niezbędnych roślinom do życia, musiałaby stanąć w miejscu cała produkcja przyrody, a niedługo potem także konsumpcja.
 

Bibliografia:

  • Zygmunt Brogowski, Krystyna Czarnowska, Marian Kępa „Materiały do ćwiczeń z gleboznawstwa” część III – klasyfikacja gleb i badania polowe
  • Kolekcja Marshalla Cawendish’a „Świat Wiedzy”, część „Planeta Ziemia”, rozdział 57
  • www.geozone.kero.pl
  • www.biol.uni.wroc.pl
  • www.wiking.edu.pl
  • www.sciaga.pl
  • www.psychicalgeography.net
  • www.ucalgary.ca

Autor opracowania:

Anna Dobrogowska
 
 

KONTAKT

mgr SŁAWOMIR DMOWSKI
kontakt@geografia24.eu

GEOGRAFIA - LOGO

SZCZEGÓŁY W ZAKŁADCE: KONTAKT
 

KONSULTACJE (GODZINY DOSTĘPNOŚCI)

TERMINY WAŻNE OD 25 WRZEŚNIA 2023 r.

DLA UCZNIÓW "NORWIDA"

Konsultacje odbywają się w czasie przerw tuż przed lub tuż po swojej lekcji
(fakt udziału należy danego dnia koniecznie wcześniej zgłosić) Oficjalna godzina dostępności wyznaczona została na wtorki od godziny 16.20 (sala 211)

Konsultacje dotyczą:
prac pisemnych - kartkówek, sprawdzianów, testów
(zaliczenia oraz poprawa prac);
konsultacji przedmiotowych z geografii i informatyki
oraz pozostałych spraw szkolnych
(w tym wgląd do prac pisemnych)