Zwierzę czy roślina nie żyją w samotności, ale w środowisku innych zwierząt i roślin, wywierając na siebie wzajemne wpływy. Tworzą one skład biocenozy. Aby dobrze zrozumieć rozmieszczenie geograficzne życia, należy bardziej zwracać uwagę na zespoły i grupy niż na poszczególne gatunki. Identyczny typ zespłów może na równych obszarach zawierać odmienne gatunki. Na przykład las tropikalny Ameryki oraz lasy tropikalne Azji czy Afryki są formacjami roślinnymi bardzo podobnymi. Rosną w takim samym klimacie i same wpływają na klimat. Gatunki zwierząt oraz roślin są tam podobnie przystosowane, spotyka się w nich liany zwisające lub oplatające się, ptaki owocożerne o żywych kolorach, ssaki przystosowane do przeskakiwania z gałęzi na gałąź. Jednak bardzo mało gatunków, żyjących w jednym z tych trzech zespołów lesnych, znaleźć możemy w dwóch pozostałych. Na powierzchni globu przede wszystkim rozróżniamy cztery duże grupy fauny i flory, rozwinięte na czterech głównych terenach wegetacji: tropikalnej, subtropikalnej, umiarkowanej i polarnoalpejskiej. Cztery te zespoły, z wyjątkiem obszaru tropikalnego nie są ograniczone do pwnych szerokości geograficznych, a raczej przeciwnie. Klimat, warunki życiowe i typy roślinności danego obszaru zmieniają się zarówno z wysokością nad poziomem morza jak i z szerokością geograficzną. Człowiek wspinając się od poziomu morza na wysokość 1500 metrów, ma okazję zaobserwować, jak zmieniają się kolejno krajobrazy wraz z opdpowiednią fauną i florą. Zmiana wysokości o określoną ilość metrów zmienia obraz obserwowanych roślin i zwierząt dwa tysiące bardziej intensywnie niż zmiana o tę samą odległość poziomo, wzdłuż południka, w czasie keidy zmienia się jedynie szerokość geograficzna.

Około sto lat temu P.L. Sclater, brytyjski przyrodnik wykonał jedną z pierwszych prac naukowych dotyczących rozmieszczenia geograficznego zwierząt. Interesował się przede wszystkim ptakami. Zbadał pod tym względem cały świat, obszar po obszarze oraz określił dla każdego z nich rzędy, rodziny, rodzaje i gatunki ptaków, które napotkał. Szukał specjalnie podobieństw i różnic, aby stwierdzić, czy świat można podzielić na obszary faunistyczne. Jego dzieło zostało później podjęte przez słynnego pordóżnika i zbieracza z wielu tropikalnych krajów – A. R. Wallace’a. Obaj badacze wyróżnili w rozmieszczeniu geograficznym zwierząc zespoły, które zachowały się w nauce do dziś oraz, które od tamtego czasu uległy jedynie nieznacznym zmianom. Nauka przyjmuje zasadniczo istnienie pięciu wielkich obszarów, które charakteryzują się swoistymi dla nich szczególnymi rodzinami, rodzajami i gatunkami. Jednak współcześni biologowie wykazują zainteresowanie przede wszystkim grupami zwierząt i roślin oraz sposobami, w jaki sposób się zmieniają, mniejszą uwagę poświęcają ścisłemu rozgraniczeniu obszarów ich zamieszkania. Ponieważ granice te z natury nie są stałe, ponieważ przesuwają się – wolno, ale jednak na tyle szybko, aby zmiany mogły powstać w ciągu kulku ludzkich pokoleń.

Jeżeli porównamy kraine botaniczne i wielkie krainy zoologiczne (dwie mapy umieszczone poniżej), spostrzeżemy, że rozmieszczenie flory nie odpowiada ściśle schematowi rozmieszczenia fauny. Obszar zajmowany przez zwierzęta, określany przez zoologów fauną holoarktyczną, w zasadzie odpowiada z grubsza obszarowi boralnemu botaników. Fauna i flora neotropikalna również pokrywa mniej więcej te same obszary. Jednakże różnice między florą Afryki, Azji tropikalnej i Pacyfiku są mniej wyraźne niż te, które zauważamy w faunie tych różnorodnych obszarów. Fauna z wysp Oceanu Spokojnego wiąże się z obszarem australoazjatyckim, podczas gdy flora tych samych wysp nalezy do podobszaru polinezyjskiego, który wchodzi w skład wielkiego państwa paleotropikalnego botaników. Roślinność Australii jest bardzo specjalna, przeciwnie zaś szata roślinna wąskiego lądu na południu Ameryki, wysp Antarktydy i Nowej Zelandii złączona została pod jedną nazwą flory anarktycznej.
Południowy kraniec Afryki, obszar przylądkowy ma tak wielką ilość charakterystycznych dla niego gatunków, że niektórzy botanicy uważają obecnie te tereny za osobny obszar roślinny.

Flora światowa – państwa i niektóre krainy, zajmowane przez podstawową florę.
Ciemnoniebieski kolor pokazuje obszary przejściowe, na których znajdują się pomieszane rośliny z sąsiednich terenów.
Źródło: Larousse –„Ziemia rośliny zwierzęta”, wyd. Nasza Księgarnia.

Fauna światowa – mapa przedstawia obszay zajmowane przez faunę, kolor ciemny przedstawia obszary przejściowe.
Granicę tworzą głównie oceany i góry, ale niektóre granice są natury klimatycznej.
Źródło: Larousse –„Ziemia rośliny zwierzęta”, wyd. Nasza Księgarnia.

Zwierzęta charakterystyczne dla pięciu zasadniczych typów fauny dzielą się na zwierzęta kosmopolityczne, spotykane we wszystkich krajach oraz zwierzęta zwane endenemicznymi, występującymi w jednym tylko kraju, dla którego są charakterystyczne, np. Ssaki jajorodne występujące tylko w krainie australo-azjatyckiej. Odnotowano również grupy jakich brak w ogóle na danym obszarze, przykładem takiej grupy jest fauna etiopska (afrykańska), która nie ma ani jednego przedstawiciela rodziny jeleniowatych.

Wielka ilość grup endemicznych, nie spotykanych nigdzie indziej występuje w krainie holoarktycznej. W krainie tej wyróżniamy podkrainę nearktyczną, czyli amerykańską, na ktorej występuje większa liczba rodzin endemicznych niż w rejonie paleoarktycznym, zwanym paleoarktycznym, np. Znane jedynie w Ameryce Północnej dwie rodziny jaszczur tej i jedna antylop, która została zdredukowana do jednego gatunku – antylopa widłoroga.

Fana zamieszkujące Amerykę Południową, czyli fauna neotropikalna, zaiwera specjalne rodzaje ryb słodkowodnych: różne kąsacze, z drapieznymi piraniami i rybą latającą, węgorze elektryczne i inne. Pomiędzy ssakami, możemy znaleźć tam wampiry – nietoperze nigdzie indziej nie występujące oraz szczególną rodzinę torbaczy – dydelfowate. Tamtejsze małpy również nalezą do rodzin endemicznych, innych od małp Starego Świata. Niektóre z nich mają chwytne ogony, dzięki którym mają możliwość czepiać się gałęzi drzew. Nigdzie indziej nie spotyka się również mrówkojadów, leniwców ani gryzoni takich, jak świnka morska, kapibara czy też czarująca szynszyla.

Wśród fauny afrykańskiej występują liczne charakterystyczne ssaki, takie jak: tenerek, złotokrety, długoszki. Wiele rodzin lemórów, można spotkać wyłącznie na Madagaskarze i w jego pobliżu. Wyłącznością Afryki są też mrówniki, hipopotamy i żyrafy.

Kraina indo-malajska, czyli kraina orientalna jest najmniejszą ze wszyskich ,a jednocześnie bogatą w specjalne grypy endemicznymi z wyjątkiem różnych lemurów, wyrak, latawca lub kobego, oranguranów, tygrysów, jaszczurek. W krainie australo-azjatyckiej jedynie ssaki łożyskowe, to kilka gatybjów nietoperzy, szczurów i innych gryzoni. Występują również tam i nigdzie indziej stekowce, ssaki jajorodne, a wśród nich dziobak z kaczym dziobem i kolacztka z sierścią kłującą. Większość torbaczy spotykana jest w Australii i na sąsiednich wyspach: niełazy, wilk tasmański, jamraje, niełazy, samspady, wombaty oraz kangurowate.

Na Nowej Zelandii brak jest ssaków rodzimych z wyjątkiem nietoperzy i pewnego gatunku szczórów. Jedna rodzine nietopeczy występuje jedynie na tym archipelagu jak również hatteria – jeden z najbardziej prymitywnych gadów. Występowały tam również moa – wielkie ptaki spokrewnione ze strusiami, które już wyginęły, oraz kiwi – bezskrzydłe ptaki.

Pomijając krainę australo-azjatycką z jej torbaczami, to jedynie Ameryka Południowa ma faunę w takim stopniu różnorodną i niezwykłą dla przeciętnego Europejczyka. Nigdzie indziej na świenie nie można znaleźć takiej rozmaitości ptaków. Sama północna cześć Ameryki Połdniowej ma więcej różnorodnych gatunków praktów niż inne obszry ziemskie.

Jeżeli zwierzę, które żyje normalnie pod zwrotnikami, zostanie przetransportowane do kraju zimnego to zginie, o ile nie będzie sztucznie ogrzewane. Tak samo dzieję się ze zwierzętami z zimnych krajów, które giną szybko po przweiezieniu na tereny tropikalne. Dotyczy to również roślin przesadzonych daleko od ich normalnego środowiska.

Życie nie jest rozsiane po powierzchni Ziemii w sposób przypadkowy, większość gatunków ma swoje wyraźnie określone siedlisko. Ekologia jest nauką badającą, jak żyją na swych terenach naturalnych dane rośliny i zwierzęta. W tym celu należy podnać ich warunki życiowe. Środowisko, w którym zyje osobnik, obejmuje nie tylko glebę i klimat, ale również inne otaczające istoty żywe zarówno jego gatunku, jak i obce.

Formacja roślinna jest to najbardziej ogólnie ujmowany typ zbiorowiska roślinnego, będący typowy dla danego regionu świata, o przewadze form roślinnych o tym samym typie wzrostu. Roślinność wchodząca w jego skład ma podobne wymagania w stosunku do gleby, klimatu i czynników abiotycznych. Przykładami formacji roślinnych są: tundra, bór, las liściasty strefy umiarkowanej, las deszczowy, step oraz sawanna. Główne strefy klimatyczne pokryte są charakterystycznymi dla siebie formacjami roślinnymi, które można określić mianem "stanowisk zdominowanych przez określone formy roślinne, żyjące w podobnym środowisku". Formacja roślinna i charakterystyczne, żyjące na jej obszarze i wywierające istotny wpływ na samą formację, wraz ze zwierzętami oraz innymi organizmami tworzy zespół biotyczny, ogólnie określany jako "duży zespół roślin i zwierząt", a jego szczególnym przypadkiem i mniej ogólnym jest biom. W środowisku lądowo-powietrznym Josef Schmithüsen wyróżnił klasy formacji roślinnych: lasy, formacje krzewiaste, sawanny i stepy, łąki i zarośla, formacje terofitów, formacje krzewinek i półkrzewów oraz pustynie.

Biocenoza leśna (las) jest kompleksem roślinnym swoistym dla danego kontynentu geograficznego, charakteryzujący się dużym udziałem drzew rosnących w zwarciu, wraz ze światem zwierzęcym i różnymi czynnikami przyrody nieożywionej i związkami, występującycmi między nimi. Lasy na Ziemi łącznie zajmują ponad 40 mln km² i stanowi to około 30% powierzchni zamieszkanych lądów. Wśród wielu rodzajów lasów, które różnią się głównie składem gatunkowym drzew, wyróżniamy cztery podstawowe formacje: lasy równikowe, zwrotnikowe i monsumowe, liściaste i mieszane strefy umiarkowanej oraz iglaste (tajga).

Rozmieszczenie lasów na Ziemi
Źródło: www.edukator.pl/portal-edukacyjny/rozmieszczenie-lasow-na-ziemi/5865.html

Jeżeli w naszej okolicy znajdują się jakies lasy, to przypuszczalnie są tam drzewa liściaste, takie jak dęby, kasztany, wiązy, klony, buki, jesiony, topole, brzozy. Drzewa te rosną przez wiosnę i lato, a w porze jesiennej tracą liście. Potrzebują one ciepłego lata, łagodnej ziemy oraz średniej olości opadów rzędu 80 cm rocznie, rozłożonych rówomiernie w tym czasie. Watunki te są precyzyjnie dotrzymywane w strefie umiarkowanej.

Lasy liściaste rozciągają się przede wszystkim na półkuli północnej, stykając się z tajgą na swych północnych krańcach. Siedliskiem milionów bakterii, grzybów i pierwotniaków, rozkładających ściółkę z martwych liści i przekszatałcających je w próchnicę w lasach liściastych jest gleba. Wiele gatunków owoadów, ślimaków muszlowych i nagich, pierścienic i innych bezkręgowców żyje w szczątkach roślin. W tej śrółce liściastej, szukając żywności, grzebie wiele małych ssaków. Lasy te obfitują w ryjówki, gryzonie oraz norniki. Grunt czasami jest dość wilgotny, aby dać środowisko życia salamandrom, które składają jaja w wodzie zbierającej się pod zwalonymi pniami. Te małe zwierzęta mają wielu wrogów w lesie, takich jak bosuki, lisy i sowy.

Las liściasty, źródło: http://www.edukator.pl/

Lasy strefy umiarkowanej zamieszkuje większość roślinożernych, jak jelenie czy daniele, padające ofiarą dużych drapieżników, takich jak puna, czyli lew amerykański w Ameryce Północnej, albo wilk na pewnych obszarach Europy lub Azji. Część zwierząt lesnych spędza większość życia ponad powierzchnią gruntu, np. Wiewiórki budują gniazda wysoko na drzewach, a nietoperze zawieszają się na gałęziach, albo jeszcze chćentiej w dziuplach starych drzew. W Ameryce Północnej spotyka się nawet pędzącego życie na drezewach jeżozwierza – ursona. Dzięcioły wspinają się po pniach ze szczególną ławtością, ze względu na to, że ich nogi mają dwa palce obrócone do przodu, a dwa do tyłu, zamiast tylko jednego skierowanego ku tyłowi, jak u innych ptaków. Mogą one zaczepiać się z boku na pniu, wtedy sztywne pióra ogona służą im do podpierania się w tej wlaśnie pozycji. Wyszukują one owady będące ich pożywienie, przebijając korę drzew swym silnym dziobem. Kiedy drzewo pada, jego kora jest już podziurawiona przez owady takie jak korniki, larwy kózkowatych i opukana przez dzięcioły. Wtedy cała chmara zwierząt zamieszkuje oraz żywi się w takim własnie pniu. Jak tylko drzewo wystarczjąco wyschnie, chrząszcze drążą w nim otwory, prze które grzyby mogą później wtargnąć do jej wnętrza. Drzewo staje się miękkie i gąbczaste. Stonogi żyjące pod korą lub jeśli ona już odpadnie, w szczlinach tego pnia znajdują pożywienie. Skoczogonki też żywią się drewnem i są zjadane przez wije, Muchy składają jaja w drewnie, ponieważ jest ono bardzo miękkie i wilgotne, ich larwy po wylęgnięciu biorą udział w uczcie. Pień znika po trochu pod niszczącym działaniem grzybów i chmary zwierząch, tonie w glebie leśnej i w każdej fazie swego rozkładu tworzy śordowisko żywiące cały zespół zwierząt. Gdy strumienie rprzecinają las, można w nim zjaleźć jeszcze inne zwierzęta. Karczowniki ziemnowodne, ropuchy, które składają skrzek, zamieszkujące w zimnej wodzie traszki, owady i inne. W lasach przebywają też dziki, daniele, jelenie, wychodzące w nocy na tereny otwarte, w poszukiwaniu zywności. Natomiast odwrotnie postępują pratki, które zlatują się do lasu na noc, gdzie w gąszczu czują się bezpieczniejsze przed drapieżnikami.

W okolicach równikowych znajdują się największe lasy na świecie. Są głębokie i często zupełnie niedostępne, pokrywające tysiące kilometrów kwadratowych. Wzrost roślin jest w nich bardzo szybki. Niekóre drzewa różnych gatunków osiągają 60, a nawet i więcej metrów wysokości. Spowodowane jest to obfitymi opadami i wysoką temperaturą powietrza. Między tymi olbrzymami, występuje gąszcz około 30 metrowych drzew mniejszych, tworzących zwarty podrost. Niżej znajdują się jeszcze mniejsze drzewa, walczące o dostęp do światła oraz do niezbędnego im powietrza. Każda z warstw lasu różni się od pozostałych. Na wysokości szczytów drzew wystawionych na działanie słońca są wyraźniejsze codzienne zmiany temperatury, niewielkie na poziomie gruntu.

Wilgotny las równikowy, źródło: http://www.sp5bialogard.pl/VID_PIASECKA/jungle.jpg

W obszarach monsumowych, w okresie suszy, wielkie drzewa tracą liście. Życie roślin w tych lasach daje bogactwo form przyprawiające o zawrót głowy. Niektóre rosliny wykazują bardzo szczególny tryb życia. Na przykład liany zapuszczają korzenie w grunt, ale wspinają się po pniach drzew i dwitną wysoko, w sklepieniu zieleni.Epifity, tak jak storczyki nie mają w tokole kontaktu z glebą. Zakorzeniają się one na gałęziach, pobierając próchnicę i wodę z resztek roślinnych wysoko w koronie. Nie są to rośliny pasożytnicze w odróżnieniu od jemioły. Drzewo ich nie żywi, tylko służy za podporę. Bukiety kwiatów niektórych epiditów irozmaicają żywe barwy lasów zwrotnikowych. Zielone sklepienie utrudnia wymianę powietrza gruntowi lesnemu, przez co jest bardzo wilgorny i ciepły. Zawiera on niewiele próchnicy, ponieważ szczątki roslinne w miarę rozkładu są niemal natychmist zużywane przez chmary zwierzęce. Podczas dnia zmrok i spokój, panujące w lesie działają przerażająco. Niekiedy tylko krzyk papugi, przerywa ciszę. Natomiast pod wieczór zwierzęta opuszczają swoje kryjówki i ciągłe hałasy, wołania, krzyki, wycia, rozlegają się przez większą częśc nocy. Hiśtające się tu i tam, poszukujące owoców i innego pożywienia małpy, wysoko, w koronach drzew – budzą się. Szczyty drzew pełne są ptaków, takich jak papugi, tukany i kalao. Niekóre ssaki są bardzo dobrze przystosowane do życia na drzewach, tak, że nigdy nie stykają się z gruntem. Wszystkie ptaki, podobnie jak polatucha z lasów Ameryki Pólnocnej, mają od przednich, aż do tylnych kończyn fałdy skórne, służąće im za skrzydła, czy tez spadochron. Wilgotna atmosfera lasu odpowiada tez żabom i ropuchom. Niekóre z nich żyją w powietrzu. Przykładem jest żyjąca na Jawie żaba, która może rozkłądając ogromną błonę między palcami nóg, planować w powietrzu i zamiast schodzić do wodu dla słożenie skrzeku, buduje ona na drzewie rodzaj gniazda ze spienionej wydzieliny śluzowej, której powierzchnia tworzy twardą powłokę podczas gdy wilgoć wewnątrz pozwala rozwinąć się kijankom, które później są zmywane do kałuży przez deszcz.

W lesie tropikalnym na szczególną uwagę zasługują mrówki wędrowne, są to przerażające zwierzęta, których istnieje wiele gatunków zarówno w Afryce, jak i w Ameryce. Amerykańskie budują jedynie prowizoryczne gniazda, z których wyruszają na polowania, a wszystko co żyje, uciea wówczas przed nimi. Jedynie inne mrówki, jak grzybuarki atta, albo wielki mrówkojad tamuanda, który je pożera, mogą stawić im czoła.

Trzy główne piętra afrykańskiego lasu tropikalnego. Każde z tych pięter ma swoich mieskzańców. Ptaki drapieżne zamieszkują górne piętro, małpy ptaki jaskrawo upierzone i wiewiórki żyją w koronach. Powierzchnię gruntu zamieszkują dziki, antylopy, jaszczurki, węże, drobne ssaki, pająki, robaki, slimaki, mrówki oraz termity. Natomiast dolne piętro zamieszkują lamparty, dzikie koty, rzekotki drzewne oraz małpy. Na wszystkich poziomach lasu przebywają motyle i inne owady.
Źródło: Larousse –„Ziemia rośliny zwierzęta”, wyd. Nasza Księgarnia.

Słońce na biegunach nie zachodząc świeci przez sześć miesięcy w ciągu roku, ale jest zawsze bardzo nisko nad horyzontem i dlatego atmosfera pochłania większość jego promieniowania. W związku z tym obszary podbiegunowe mają najminej korzustne warunki życiowe ze wszystkich spotykanych na Ziemi. Dwie ziemkie krainy polarne różnią się od siebie rześbą terenu. Obszar południowy to kontynent Antarktydy, który jest bardzo wysoki, prawie całkowicie pokryty lodem i otoczony oceanami, w rzadkich miejscach, gdzie skały występują ponad śniegi, żyją jedynie dwa gatunki roślin kwiatowych i kilka mchów, porostów, glonów. Jedyne kręgowce to ptaki i foki, mnożące się na pokrywie lodowej, żywiące się w otaczającym morzu. Chłodne morze pełne są roślin, będących pożywieniem tysięcy skorupiaków, kalmarów oraz innych bezkręgowców, stanowiących karmę dla wielkiego bogactwa ryb, wielorybów, fok i morskich praków. Obszary borealne pokryte są Morzem Arktycznym, całkowicie otoczonym pierścieniem lądów. Jest ono zamarznięte przez cały rok. Życie wokół Morza Arktycznego wybucha z niesłychaną bujnością w ciągu 4 miesiecylata, natomiast śnieg pokrywa te lądy przez ponad 6 miesięcy w roku. Jednakże gleba pozostaje zlodowaciała przez cały rok. Tereny o zawsze zmarzniętym podglebienu to tundra. Podczas lata mchy i porosty opanowują większość odsłoniętej przestrzeni i gdzie niegdzie pojawia się wpasniała plota typu alpejskiego. Roślinność ta jest odporna na mróz, jej korzenie, a nawet łodygi wytrzymują przemarzanie. Tundra arktyczna ma w miejscach osłoniętych roślinnosć wystarczjącą do wyżywienia kulku gatunków roślinożerców. Renifery Starego Świata i karibu połnocnoametykańskie, żwią się głównie porosstem zwanym chrobotkiem reniferowym. Rzadkim gatunkiem, utrzymującym się jeszcze na wyspach północnej Kanady i Grenlandii jest wół piżmowy, nie odbywa on większych wędrówek i jedynie rozgrzebuje śnieg. Aby w zimie znalexć pod nim trochę żywności. Jesienią renifery i karibu wykazują tendencję do emigrowania do strefy sąsiedniej, na południe, znanej w Europie i Azji jako tajga. W tym samym czasie wielkie stada ptaków odlatują na południe. Wyjątkiem są pardwy mszarne, wielkie kruki i kilka gatunków praków morskich. Wszystkie pozostałe ptaki prowadzą w tundrze wędrowny tryp życia, emigrijąc na zimę do obszarów bardziej południowychm żywiąc się przeważnie tysiącami skorupiaków i owadów, którym akktyczne lato, pomimo tego, że jest krótkie, pozwala się mnożyć. Wół piżmowy nie zamieszkuje tundry przez całe lato. Niezliczone małe gryzonie i lemingi, które żyją w norach wysłanych zeschła trawą, żywią się tu korzeniami roślin. Gryzonie te są zaś głównym pożywieniem lisów polarnych i innych mięsożerców. Walka o wyżywienie zaostrza się w czasie zimy, jednakże zwięrzęta tundry znajdują pozywienie różnorodne, dla głodnego wszystko jest dobre, np. Lis polarny zjada rosliny i ryby równie chętnie jak i gryzonie. Na południe od tundry drzewa mogą się zakorzenić, ponieważ stan rozmarznięcie grwa pięć, albo więcej miesięcy dłużej. W lasach tych łosie i renifery znajdują schronienie podczas zimy. Zauważa się tu znacznie więcej gatunków niż w tundrze. W lecie praki wędrowne (głusze i krzyżodzioby) żywią się roślinami i ich nasionami, natomiast sójki i dzięcioły mają bardziej różnorodną karmę. Dla wielu gatunków zięb, piekż i innych, pokarmem są liczne, żywiące się roślinami tajgi – owady. Na południowym skraju tajgi wyższa temperatura oraz wystarczająca wilgotność pozwala drzewom liściastym wyprzeć szpilkowe. Typowe dla tajgi mniejsze obszary lasów spotyka się w górach, jeszcze dalej na południu.

Trawy pokrywają blisko połowę ziem półkuli południowej. Ciągną się one często na wiele kilometrów, bez ani jednego drzewa, czy krzwu. Większość zwierząt żyjących na tych odsłoniętych przestrzeniach jest wspaniałymi biegaczami. Obroną przed wrogami jest ich prędkość ucieczki. Duże ssaki z równin i sawann bardzo dobrze biegają. Charakterystyczne dla szerokich przestrzeni afrykańskich są antylopy, zebry i osły. W sawannie żyje też wiele drobnych ssaków. Część z nich z bardzo długimi, tylnymi nogami oraz pokaźnym ogonem, który ułatwia utrzymywanie równowagi jest bardziej skoczkami niż biegaczami. Ciekawostką jest, że nawet praki biegają zamiast fruwać. Emu, nandu czy strusie w ogóle nie potrafią latać. Nawet ptaki umiejące latać, wolą biegać, np. Sójki w postyniach Azji centralnej oraz kukułka naziemna z południowo-zachodnich okolic Ameryki Północnej. Większość gryzoni z sawann wygrzebują w ziemi nory, toworząc prawdziwe miasta podziemne. Podogbie zachowują się pieski preriowe, twrzymające się blisko swych nor stając „słupka”, aby lepiej obserwować otoczenie. Kiedy grozi im niebezpieczeństwo, szybko zapadają się po ziemię. Żywią się trawą i nasionami. Wszystkie zwierzęta roślinożerne muszą być czujne przd grożącymi drapieżnikami, w Afryce królują lwy, które polują ma zebry i antylopy. W Ameryce Północnej pieski preriowe są częstym łupem kojotów i tchórzy. Na równinach podzwrotnikowych deszcze padają jedynie podczas jednej pory roku, nazywanej deszczową. Kiedy ona nadejdzie, trawy stają się zielone i jędrne. Żaby i ropuchy spieszą wtedy składać jaja w dogodnie powstałych kałużach. W związku z tym kijanki muszą szybko się wykluć i przeobrazić, aby móc się ukryć w roślinności. Tkacze zrywają nową trawę i budują z niej swoje wielkie, wspólne gniazda na nielicznych drzewach sawann Afryki Wschodniej i Zachodniej. Pora deszczowa jest dla nich sygnałem dla rozpoczęcia okresu godów, gnieżdżenia się oraz wychowywania młodych. Bardzo długi okres suszy jest trudny dla zwierząt do przetrwania. Woda dla nich jest bardzo cenna, gdyż spotyka się ją bardzo rzadko. W ciągu dnia ptaki gromadzą się wokół jej zbiornika, a w nocy podchodzą do nich ssaki. Niestety zdarza się, że większość tych źródeł wysycha i następstwem tego jest emigracja zebr i antylop. Wtedy zbierają się stada i rozpoczynają długi marsz, narażając sie na ataki drapieżników. Zwierzęta mniejszych rozmiarów zakopują się w grunt, wpadając w stan estywacji, czyli letniego sny. Trwają wówczas nieruchomo pod ziemią, podobnie jak zwierzęta w stanie hibernacji, odpowiadającej zimowej śpiączce. Na obszarach, gdzie rośnie trawa, możemy spotkać rownież koniki polne oraz poruszającą się ogromnymi chmarami przez obszary Ameryki Północnej, Adryki i Arabii szarańczę wędrowną, której jaja złożone do piasku wytrzymują suszę. Nie są to jedyne owady żyjące w stadzie. W okolicach podzwrodnikowych mrowiska oraz okazałe termity wznoszą się na równinach. Pojedyńcze ich gniazdo zawiera niekiedy do miliona osobników. Owady są obfitym pożywieniem dla wielu ptaków, węży, jaszczurek oraz ssaków. W rosyjskich stepach najcięższą porą roku jest zima. Podczas niej zwierzęta ukladają się do sny zimowego, albo, jak np. Chmoik, zaczynają żywić się nasionami, zgromadzonymi poprzednio w podziemnych spichlerzach. W pełni lata trawa jest krótka, ale za to w zimie mozna się do niej dostać jedynie rogrzebując śnieg. Gdy znów nastaną upały, powrót do zycia nie jest tak nagły, jak z nadejściem pory deszczowej w sawannach afrykańskich. Trawa pojawia się tam stopniowo, następnie rozwijają się inne rośliny. Step ofiaruje roźlinność bardziej różnorodną niż cieplejsze od niego sawanny.

Sawanna, źródło: http://afryka.blox.pl/resource/AFRYKA_KENIA_2005_396.jpg

Step, http://en.wikipedia.org/wiki/File:Steppe_of_western_Kazakhstan_in_the_early_spring.jpg

Łąka jest to obszar lądowy, na którym występuje zwarta roślinność zielna ze znacznym udziałem traw. Termin ten w szerokim znaczeniu obejmuje wszelkie zbiorowiska trawiaste występujące na Ziemi, takie jak stepy, sawanny i tundrę trawiastą. W takim ujęciu do łąk zaliczane są też występujące w Polsce: murawy kserotermiczne, napiaskowe oraz bliźniczkowe, niektóre zbiorowiska roślinności szuwarowej i torfowiskowej występującej na torfowiskach niskich i przejściowych. Zanim pojawił się człowiek, obszar prawie całej Polski pokrywały lasy. Jedynie w dolinach rzek i na terenach położonych wysoko w górach występowała roślinność zielona. Wieloletnie rośliny zielne, znosząc co roczne wylewy rzek w dolinach, tworzyły łąki zalewowe. Silne wiatry, mrozy panujące w wysokich górach oraz cienka warstwa gleby sprawiały, że mogły przetrwać tylko niskie, przytulone do ziemi rośliny, wchodzące w skład naturalnych łąk wysokogórskich (hal). Osiedlenie się człowieka oraz chów zwierząt przyczyniły się do rozpoczęcia wycinki lasów. Na ich miejscu człowiek tworzył m.in. łąki. Roślinność łąk są w większości rodzime i wcześniej zamieszkiwały śródleśne polany, runa lasów, tereny nadwodne oraz hale. W Polsce oraz w Europie wiele typów łąk i związanych z nimi gatunków roślin i zwierząt ginie w wyniku odejścia od tradycyjnych, ekstensywnych sposobów gospodarowania, w tym wypasu łąk. Część łąk zostaje przekształcona na ziemie orne, część przestaje być użytkowana, porastając krzakami i drzewami, a część jest intensywnie eksploatowana. Ginące łąki wymagają przywracania lub podtrzymywania tradycyjnych metod użytkowania, czyli ochrony czynnej.

Łąka, źródło: http://www.fotoplatforma.pl/foto_galeria/2018_DSCN9586.jpg

Na granicy pustyni znajdują się prerie, gdzie żyją rosliny magazynujące skąpe ilości wody wyciągniętej z gleby. Ziemia jest sucha, deszcze są rzadkie, najczęściej w postaci gwałtownych, ale krótkotrwałych ulew, po których palące słońce wysysa większość ilość spadłej wilgoci. Na wielu pisyniach nie występuje znjawisko rosy, ponieważ powietrze jest na to zbyt suche. Noce są zawsze chłodne i nie jest to wrażenie powstałe w kontraście z upałem w ciągu dnia. Chłód ten wystawia na ostrą próbę organizm człowieka, gdyż wahania temperatury między dniem a noca mogą sięgać od 50 do 60º C. Pustynie na ogół nie są równinami pozbawionymi jakiegokolwiek życia. Bywają takie, na których widuje się bardzo różnorodność roślinną, a pewne zwierzęta spędzają na nich całe życie. Grunt składa się widocznie z piasku, np. Wydmy pokrywające część pustyni Sonora w południowo-zachodnich stanach USA, albo piaszczysta pustynia Libijska. W Libii spotkać możemy trochę chrząszczy koprofagów (kałożerców), które odżywiają się nawozem wielbłądzim, i nieco ptaków, ktore zjadają te owady. Zupełny brak życia roślinnego i zwierzęcego jest raczej wyjątkiem niż regułą. Brak wody i ogromny upał w ciągu dnia są dwiema zasadniczymi trudnościami życia na pustyni. Na tych obszarach spotyka się głównie rośliny gruboszowate, tzn. Sukulenty, takie jak kaktusy utrzymujące w sobie zapas wody oraz rośliny kolczaste o skórzastych liściach. Korzenie tych roślin są zazwyczaj bardzo rozwinięte, na przykład u trawiastej rośliny z Sahary – „drinn”, rozchodzą się poziomo pod powierzchnią gruntu i osiągają nawet 20 metrów długości. Wody otwarte, które mogłby być źródłem wody dla zwierząt są bardzo rzadkie. Zwierzęta drapieżne muszą się zadowolić krwią swoich ofiar. Roślinożercy znajdują wodę w roślinach gruboszowatych, broniących się za pomocą kolców. Rano pewne zwierzęta, głównie owady, wysysają częsci roślinne, które zdołały zaabsorbować nocną wilgoć, nim słonce nie zdążyło jej wysuszyć. Wiele zwierząt pustynnych jest w stanie zadowolić się skąpą ilością wody, na przykład torboskocze z pustyni Sonora nie piją nigdy, a będące ich pożywieniem suche nasiona również zawierają minimalne ilości wilgoci. Zużytkowują one niewielkie ilości wody, jakie tworzą się w ich tkankach podczas utleniania glukozy, zawartej w pokarmach. Pomimo tego, że powierzhcnia piasku ogrzewa się bardzo w słońcu, to już na głębokości od 4 do 5 centymetrów temperatura jest znacznie niższa, ponieważ nie podnosi się wyraźnie w dzień ani nie opada w nocy. Z tego powodu też myszy, węże, borsuki i lisy wykopują nory, albo wyganiają z nich inne zwierzęta, aby kryć tam się w ciągu dnia. Pewien gryzoń gromadzi na powierzchni lub w jamię porcję liści, drewna, gruntu, kawałki spłaszczonych pędów kaktusa oraz najrozmaitsze szczątki, urządzając z tego gniazdo, w którym izoluje się od wysokiej temperatury. Pomiędzy gadami pustynnymi znajdują się liczne węże oraz jaszczurki, lubiące upał, Ale nawet dla nich południowe słońce bywa zbyt silne i dlatego wślizgują się one na ten czas w szczeliny skalne, szukając w nich cienia. Tylne nogi skaczących ssaków pustynnych, które są długie i utrzymują ciało zwierzęcia w pewnej odległości od rozpalonego gruntu, na przykład skoczek z Sahary. Ptaki możemy potraktować za organizmy uprzywilejowane, ze względu na to, że mogą latac na wielkie odległości w celu znalezienia wody. Zajmują się szukaniem żwywności tylko na początku i pod koniec dnia, unikając skwaru południowego. Budują one gniazda wewnątrz roślin dla znalezienie cienia i świeżości. Na pustyni Arizony dwa gatunki dzięciołów, wydziobuje jamy w kaktusach olbrzymich saguros, w celu gnieżdżenia się w nich. Mała sówka opanowuje te wydrażenia, aby kryć się tam przed upałem dnia. Jakby na pustynie nie było ani saguros, ani dzięciołów, go mała sówka nie mogłaby tam przeżyć. Na tej samej pustyni strzyżyk „kaktusowy”żyje między kolcami tych roślin. Drozd przedrzeźniacz oraz kuropatwy żywią się nasionami, jagodami, owadami oraz pająkami. Kukułka naziemna poluje na jaszczurki i węże. Wysoko na niebie pustyni latają sepy i sokoły Swainsona w poszukiwaniu pożywienia – padliny lub gryzonia, bądź dużego owada. W ciągu nocy, gdy temperatura opada, powietrze staje się wilgotne, małe ssaki wychodzą ze swoich kryjówek w poszukiwaniu żywności. Nie wszystkie pustynie są ciągle gorące, przykładem jest pustynia Gobi, w centrum kontynentu azjatyckiego, która bywa w zimie pokryta śniegiem. Gatunki jakie tam żyją, muszą się odznaczać podwójną odpornością na upał letni, jak i na mróz zimowy. Pustynie występują głównie w strefie zwrotnikowej: w Afryce północnej oraz południowej, na Bliskim Wschodzie, w Ameryce Południowej i centralnej Australii i również w strefie podzwrotnikowej, np. w Azji Środkowej czy Ameryce Północnej. Wyróżnia się też pustynie lodowe w strefie polarnej (Antarktyda, Grenlandia, Arktyka).

Pustynia, http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Sahara_desert.jpg&filetimestamp=20050209231219

Pustynia lodowa, czyli pustynia polarna jest to to obszar pozbawiony pokrywy roślinnej, występujący w strefie podbiegunowej. Obszar tej pustyni pokrywa lądolód, czyli gruba warstwa lodu przykrywająca wielki obszar ziemi, o grubości kilku kilometrów, powstający w warunkach klimatu polarnego. Na pustyniach polarnych przez cały rok występują temperatury ujemne (-20 do -50 stopni C.), opady wyłacznie w postaci śniegu (do 250 mm rocznie), oraz zjawisko dnia i nocy polarnej. Pustynie lodowe obejmują obszary pólnocnych wysp i archipelagów w Arktyce, oraz prawie całą Antarktydę. W obrębie pustyni polarnej mogą występować stanowiska szczególnie odpornych roślin.

Pustynia lodowa, źródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bd/AntarcticaDomeCSnow.jpg

Bibliografia:

• „Larousse – „Ziemia rośliny zwierzęta”, wyd. Nasza Księgarnia.

Autor opracowania:

Joanna Piotrowska