Skały są połączeniem jednego lub wielu różnych minerałów, które powstały w wyniku określonych procesów geologicznych lub też kosmologicznych. Stały tworzą podstawowy składnik skorupy ziemskiej. Nauka zajmująca się badaniem właściwości fizycznych i chemicznych skał to petrografia. Jest to jedna z dyscyplin geologii. Rodzaj skały określa się na podstawie jej składu mineralnego, struktury oraz tekstury. Elementy te związane są z procesem jej powstania.

Ze względu na skład mineralny wyróżnia się skały:

• monomineralne (jednomineralne) – zbudowane z jednego minerału

• polimineralne (wielomineralne)- skały, których budulcem jest kilka minerałów

W geografii najbardziej popularny jest jednak podział skał ze względu na ich pochodzenie. Wyróżnia się skały:

• skały magmowe

• skały osadowe

• skały metamorficzne

SKAŁY MAGMOWE

Skały magmowe powstają w wyniku zastygania magmy lub jej wydostawania się na powierzchnię ziemi. W zależności od składu chemicznego, dzieli się je na kwaśne i zasadowe. W zależności od warunków, w jakich następowało krzepniecie magmy, dzieli się je na wylewne - zastygłe na powierzchni Ziemi i głębinowe zastygłe w głębi Ziemi.

Skały wylewne powstają z szybko stygnącej, nie mającej czasu na krystalizację magmy. Mają budowę skrytokrystaliczną (kryształy nie są widoczne gołym okiem, lawa stygnie tak szybko, że nie ma czasu na wykształcenie kryształów, np: bazalt, andezyt, melafir) lub porfirową (stygnięcie i krystalizacja rozpoczęły się pod ziemią, jednak kolejny wybuch wulkanu wyrzucił je na powierzchnie, gdzie proces krystalizacji został przerwany, np: porfir).

Przykład skały wylewnej; bazalt

Skały głębinowe mają budowę jawnokrystaliczną tzn. posiadają widoczne gołym okiem wykształcone minerały. Powstają w głębi Ziemi w procesach powolnego zastygania magmy (w warunkach wysokiego ciśnienia) Są to skały ciężkie, twarde, odporne na zniszczenia. Należą do mnich m.in.: granit, sjenit, dioryt, gabro.

Przykład skały głębinowej; gabro

Gdy proces krystalizacji rozpoczął się w głębi Ziemi, a wskutek erupcji wulkanicznych przebiegał na powierzchni Ziemi, powstają skały o tzw. budowie porfirowej - minerały, które rozpoczęły krystalizacje w głębi Ziemi, tkwią, w postaci większych kryształów, w drobnokrystalicznej masie.
 
Skały magmowe można podzielić tez ze względu na odczyn:

• skały o odczynie kwaśnym - bogate w krzemionkę –np. granit

• skały o odczynie zasadowym, ubogie w krzemionkę –np. gabro

SKAŁY OSADOWE

Skały osadowe powstają wskutek procesów wietrzenia, które wywołuje rozluźnienie struktury skał i ich rozdrobnienie. Rozdrobnione lub rozpuszczone cząstki mineralne łatwo są przenoszone przez czynniki tj. wiatr czy woda, oraz gromadzone w jednym miejscu. Skały osadowe dzieli się ze względu na rodzaj i pochodzenie cząstek mineralnych, a także środowisko, w którym się osądzają. Wyróżnia się trzy rodzaje skał osadowych:

• okruchowe - powstają w wyniku niszczenia innych skał wskutek wietrzenia lub erozji. Mogą być luźno połączone (żwiry, piaski) lub połączone lepiszczem (zlepieńce, piaskowce).

Przykład skały okruchowej; mułowiec

• organiczne - utworzone ze szczątków organizmówroślinnych i zwierzęcych. Skały pochodzenia roślinnego są efektemzwęglania roślin bez dostępu tlenu, np. torf, węgiel brunatny i kamienny.Skały pochodzenia zwierzęcego to wapienie, które powstają z wapiennychszkieletów zwierząt tworzących osady na dnie morskim. W zależności od dominujących na danym obszarze zwierząt tworzą się różne typy skał np.wapienie koralowe, muszlowe, numulitowe. Procesy bitumizacji, polegającena przemianie chemicznej składników organicznych bez dostępu powietrza,powodują powstanie węglowodorów (ropy naftowej, gazu ziemnego i woskuziemnego)

• chemiczne - powstają poprzez wytrącanie się związków jako efekt parowania wód morskich, rozpuszczenie przez wodę produktówwietrzenia i osadzanie ich na dnie w postaci osadów np.: sól kamienna,sole potasowe, gipsy, anhydryty.

Przykład skały chemicznej; trawertyn

SKAŁY METAMORFICZNE (PRZEOBRAŻONE)

Skały metamorficzne tworzą się ze skał magmowych i osadowych, pod wpływem działania wysokiej temperatury, ciśnienia i procesów chemicznych. Przeobrażeniu może ulegać budowa wewnętrzna, skład chemiczny lub skład mineralny. Skały te powstają głównie w momencie kontaktu skał z magmą – gdy magma wdzierająca się w skorupę ziemską powoduje przeobrażanie wapieni w marmur, a węgla kamiennego w grafit.

Skały metamorficzne powstają także w wyniku ruchów skorupy ziemskiej, które powodują przemieszczanie się skał osadowych lub magmowych w głębsze warstwy litosfery. Tam poddawane są one oddziaływaniu wysokich ciśnień i temperatur – np. z granitu tworzy się gnejs.

Przykład skały metamorficznej; gnejs

Dlatego też w zależności od czynnika przeobrażającego, wyróżniamy:

• metamorfizm kontaktowy – czynnikiem przeobrażającym jest wysoka temperatura, czyli np. zetknięcie skały z magmą - np: marmur powstający z wapienia

• metamorfizm dynamiczny – czynnikiem przeobrażającym jest wysokie ciśnienie – np. w przypadku łupki

• metamorfizm regionalny – czynnikiem przeobrażającym jest wysokie ciśnienie i temperatura, skały zostały przeniesione w te warunki z innego terenu przez ruchy skorupy ziemskiej np.: przykład: gnejs powstający z granitu.

Skały znajdują szerokie zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu. W zależności od rodzaju skały ich właściwości wykorzystuje się m.in. w:

• budownictwie – skały magmowe (granit i bazalt) i przeobrażone (gnejs ze względu na dużą odporność na czynniki niszczące jak i walory estetyczne wykorzystywane są w budownictwie. Surowcem budowlanym jest tez wiele skał osadowych (piaskowce, piaski, żwiry)

Wypolerowana powierzchnia granitu

• ceramika skały osadowe -gliny, iły.

• przemysł cementowy – wapienie, margle

• ogrodnictwo – torfy

• energetyka – węgiel kamienny i brunatny, ropanaftowa

• przemysł nawozów mineralnych i wielu artykułów chemicznych – potas, fosfor, siarka, sód

• przemysł spożywczy – sól kamienna

Bibliografia:

• http://pl.wikipedia.org/wiki/Ska%C5%82a

• http://pl.wikipedia.org/wiki/Ska%C5%82y_magmowe

• http://gr.introne.com/teoria/Skaly/sk_magm1.htm

• http://pl.wikipedia.org/wiki/Ska%C5%82y_metamorficzne

• encyklopedia PWN.