Charakterystyka:

Morze Bałtyckie  jest to płytkie morze szelfowe wewnątrzkontynentalne czyli leżące wewnątrz jednego kontynentu. Znajduje się w północnej Europie, w północnej strefie klimatu umiarkowanego. Bałtyk jest odnogą Oceanu Atlantyckiego. Od północy ograniczony Półwyspem Skandynawskim. Połączony jest z Morzem Północnym przez Cieśniny Duńskie: Wielki Bełt, Sund, Mały Bełt, Kattegat i Skagerrak. Granice morza wyznacza linia poprowadzona od północnego cypla Półwyspu Jutlandzkiego (przylądek Grenen) do wyspy Tjörn (Szwecja). Morze Bałtyckie jest najmłodszym morzem Europy. Z Oceanem Atlantyckim łączy się jedynie przez Morze Północne, przez wąskie cieśniny duńskie. Przez to wymiana wody w morzu zachodzi bardzo powoli, aż 30 lat. . Linia brzegowa jest bardzo rozwinięta, z licznymi zatokami m.in. Botnicką, Fińską, Ryską, Gdańską, Pomorską. Północne wybrzeże jest przeważnie wysokie i skaliste, a południowe jest niskie i piaszczyste, miejscami z wysokimi wydmami. Wyspy położone na Bałtyku to: Bornholm, Gotlandia, Hiuma, Olandia, Rugia, Saaremaa, Uznam, Wolin, Wyspy Alandzkie. Nad morzem Bałtyckim położone są następujące państwa: Szwecja, Finlandia, Rosja, Litwa, Łotwa, Estonia, Polska, Dania, Niemcy. Główne porty morskie: w Polsce: Gdańsk, Gdynia, Szczecin, w Niemczech: Lubeka, Kilonia, Rostock, w Danii: Kopenhaga, w Szwecji: Göteborg, Sztokholm, Norrköping, w Finlandii: Helsinki, Turku, w Estonii: Talin, na Łotwie: Ryga, na Litwie: Kłajpeda, w Rosji: Kaliningrad i Petersburg. Do morza uchodzi wiele rzek europejskich m.in. Newa, Wisła, Kemi, Niemen, Odra, Lule, Dźwina, Angerman. Zlewisko Bałtyku stanowi 18%powierzchni kontynentu, na jego obszarze mieszka ok. 150mln osób

Zdjęcie 1. Komarowo, wybrzeże zatoki fińskiej

Geneza

Największy wpływ na powstanie Morza Bałtyckiego miał lodowiec skandynawski. Ok. 11tys lat temu z topiącego lodowca utworzyło się słodkowodne jezioro lodowe zasilane również wodami spływającymi z obszarów leżących na południu. Po tym okresie nastąpiło znaczne ocieplenie, które spowodowało podniesienie się poziomu wody i połączenie się z wodami Morza Północnego. W ten sposób powstało morze Yoldia, które swą nazwę zawdzięcza od żyjącego w nim małża. W wyniku dalszego ocieplania się klimatu zanikała pokrywa lodowa, a Skandynawia powoli ulegała podnoszeniu się. Doprowadziło to do pozbawienia morza kontaktu z oceanem. Morze znowu przekształciło się w jezioro, zwane Ancylusowym. Nazwa tego jeziora pochodzi od zamieszkujących je mięczaków Ancylus fluvatilis. Dalsze wynoszenia Skandynawii i obniżanie się południowych wybrzeży jeziora ancylusowego było przyczyną powstania nowego połączenia z Morzem Północnym. W ten sposób utworzyło się morze litorynowe, które miało większy zasięg i zasolenie niż obecny Bałtyk. Morze Bałtyckie o obecnych rozmiarach powstało ok. 2tys lat temu, a jego nazwa pojawiła się dopiero w XIXw. Prawdopodobnie od słowa „blato” oznaczającego wielką, słoną wodę.

Zdjęcie 2. Kraje położone nad Morzem Bałtyckim

Podstawowe dane liczbowe:

Powierzchnia Morza Bałtyckiego wynosi 385tys km² , a wraz z Kattegatem ok.415 266km².
Średnia głębokość to 52m, a maksymalna 459m i jest to głębia Landsort znajdująca się na północny zachód od Gotlandii. Najbliżej Polski położoną głębią jest Głębia Gdańska-118m.
Objętość Bałtyku wynosi 21,7 tys. km³.
Przezroczystość od 6 do 15m  w Zatoce Gdańskiej a w okolicach Bornholmu do 19m.
Powierzchnia zalewiska -1 721 238km².
85mln ludzi mieszka w zlewni Bałtyku.
15mln ludzi mieszka bezpośrednio nad samym morzem.
15% światowego transportu koncentruje się na Bałtyku.
25 lat wynosi rozkład wprowadzonych do morza substancji.

Morze Bałtyckie dzielimy na 3 baseny:

• Basen Gotlandzki –o maksymalnym zagłębieniu 459m

• Basen Botnicki – o maksymalnym zagłębieniu 294m

• Basen Bornholmski – o maksymalnym zagłębieniu 105m

Zasolenie

Zasolenie Bałtyku jest bardzo niewielkie i spowodowane jest dość niskimi temperaturami i związanym z tym mniejszym tempem parowania wody w obszarze szerokości geograficznych akwenu. Dlatego Morze Bałtyckie określamy morzem półsłonym. Średnie zasolenie wynosi ok. 7‰. Waha się w granicach od 2 -12‰ i zmniejsza ku wschodowi. W Zatoce Kilońskiej wynosi ok. 15-17‰, a w Zalewie Wiślanym 1-3‰. Występują duże różnice zasolenia w kierunku pionowym np. w basenie bornholmskim przy powierzchni wynosi ok. 7‰, a przy dnie na głębokości 100m aż 15-17‰. Spowodowane jest to opadaniem słonej wody na dno basenu, ponieważ jest ona cięższa.

Temperatura:

Temperatura wód powierzchniowych wynosi w zimie od 0° do 2°C, w lecie od 12°C w Zatoce Botnickiej, 15°C na otwartym morzu, do 20-22°C na południowych wybrzeżach.

Poziom wód i fale:

Poziom wód Bałtyku jest znacznie wyższy niż w Morzu Północnym czy Oceanie Atlantydzkim i wynika z jego śródlądowego położenia. Spowodowane jest to zbyt słabą wymianą wód przez wąskie Cieśniny Duńskie tak aby nastąpiło pełne wyrównanie poziomów. Wody piętrzą się w cieśninach w zależności od kierunku wiatrów, które albo pchają wody oceaniczne albo na odwrót. Pływy morskie zmieniają wysokość wód na Bałtyku, które w południowej części morza sięgają kilku centymetrów, a na szerokości geograficznej Zatoki Fińskiej SA znacznie większe i podnoszą poziom wody o pół metra. Bałtyk jest morzem burzliwym dlatego fale są krótkie i strome. Typowa wysokość fali wynosi 5 metrów, natomiast w czasie bardzo silnych sztormów osiąga nawet 10 metrów. 23 grudnia 2004 w czasie sztormu w rejonie północnego Bałtyku zarejestrowano pojedynczą falę o wysokości prawie 14 m. Bałtyckie sztormy są bardzo niebezpieczne dla żeglugi statków.

Zdjęcie 3. Plaża w Jarosławcu

Flora:

Świat roślinny jest ubogi jakościowo i ilościowo, wykazuje wyraźne zróżnicowanie geograficzne, tworzą go głównie glony- zielenice, brunatnice ,krasnorosty, rzadziej rośliny kwiatowe. Najliczniejsze są okazałe zielenice(np. taśma, gałęzatka, ramienice) rzadsze-brunatnice(występuje głównie morszczyn pęcherzykowaty). Krasnorosty natomiast zwłaszcza we florze polskich wód przybrzeżnych odgrywają rolę bardzo skromną. Z roślin kwiatowych występuje w pobliżu ujść rzecznych kilka rodzajów tzw. traw morskich(m.in. tasiemnica- jedyny rodzaj typowo morski).Tasiemnica tworzy tzw. łąki podwodne, schronienie dla wielu zwierząt, miejsce tarliskowe dla ryb. Fitobentos sięga do głębokości 20m, a w Zatoce Gdańskiej jedynie do 8m ze względu na małą przezroczystość wody. Fitoplankton jest ubogi gatunkowo, sięga do 40m głębokości. Tworzą go głównie gatunki morskie, słonowodne i słodkowodne. Gatunki morskie(okrzemki-40%, bruzdnice) dominują w wodach Cieśnin Duńskich i zachodniej części Morza Bałtyckiego. Ku wschodowi i południu ustępują miejsca gatunkom słonowodnym i słodkowodnym, wśród których najliczniejsze są zielenice(25%) i sinice(20%).

Fauna:

Fauna Morza Bałtyckiego jest bliska atlantyckiej ale bardziej zubożała z powodu zbyt niskiego zasolenia. Występują tu gatunki typowo morskie jak i gatunki słodkowodne. Zasolenie zmniejszające się w kierunku południowym i wschodnim powoduje zmniejszenie się liczby gatunków morskich i jednocześnie nie zwiększanie się liczby gatunków słodkowodnych. Ssaki reprezentują: foka szara i obrączkowana, morświn, ryby- głównie dorsz, śledź, płastugi, łosoś, belona, głowacze, węgorz. Bezkręgowce są reprezentowane nieco liczniej przez małże(np. rogowiec, omułek, sercówka, piaskołaz). Skorupiaki to np. krewetki, lasonóg wielki. Ponadto występuje kilka gatunków wieloszczetów oraz jamochłonów np. chełbia modra.

Największe zatoki:

• Zatoka Botnicka – wschodnie jej wybrzeże należy do Finlandii, do Szwecji zachodnie, a południowe do archipelagu Wysp Alandzkich. W zimie bywa cała skuta lodem, nawet przez kilka miesięcy.

• Zatoka Fińska – znajduje się pomiędzy Rosją, Finlandią, a Estonią.

• Zatoka Gdańska- położona jest pomiędzy Polską, a Rosją. Nad zatoka znajdują się największe porty: Gdańsk i Gdynia.

• Zatoka Pomorska- położona między Niemcami i Polską. Jest stanowiskiem ochrony ptaków, a jej wybrzeża są zalesione. Nad zatoką znajdują się liczne kąpieliska np. Mielno, Kołobrzeg

• Zatoka Ryska – jest pomiędzy Łotwą, a Estonią. Nad zatoka leży Ryga.

• Zalew Kuroński – zatoka znajduje się na terenie Rosji. Uchodzi do niej rzeka Niemen.

Zdjęcie 4. Zatoka Gdańska

Zanieczyszczenia:

Zanieczyszczenie Bałtyku pojawiło się wraz z rozwojem przemysłu i rolnictwa. Wzrosła też liczba ludności zamieszkującej w basenie Bałtyku. To klasyfikuje nasze morze wśród mórz najbardziej zanieczyszczonych na świecie. Przyczyniło się do tego również odprowadzanie ścieków i odpadów do morza. Zatoka Gdańska wśród wód terytorialnych Polski jest najbardziej zanieczyszczona.

Bibliografia:

• Encyklopedia PWN tom1

• Atlas geograficzny wyd. Wiking

• http://wikipedia.org/

• http://janek.ae.krakow.pl/~liceum/geo/index.html

Zdjęcia:

• http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title =Plik:Komarovo_bereg.jpg&filetimestamp=20070317145229

• http://uczenzklasa.gazeta.pl/gfx/userfiles/3134/ Image/MORZE1.png

• http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:POL_2007 _08_04_Jaroslawiec_zachodniopomorskie_02.JPG&filetimestamp=20070806151655

• http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/ thumb/e/e7/Zatoka_Gda%C5%84ska_PL.png/250px- Zatoka_Gda%C5%84ska_PL.png

Autor opracowania:

Dominika Wojnarska