Jezioro - jest to naturalny zbiornik wodny, występujący na powierzchni ziemi. Warunkiem istnienia jeziora jest zagłębienie w głębi ziemi zwane także misą jeziorna. To w niej gromadzą się wody powierzchniowe. Jezioro nie ma bezpośredniego kontaktu z morzem, co oznacza ze nie ma swobodnego przepływu wody miedzy nimi. Większość jezior występuje na obszarach zajmowanych niegdyś przez lodowiec. Woda z topniejącego lodowca wypełniała doliny i tworzyła jeziora.

Rodzaje jezior - podział wg genezy powstania:

• meteorytowe (kosmiczne) - powstałe wskutek uderzeń meteorytów,

• tektoniczne (ryftowe) - wypełniają zagłębienia pochodzenia tektonicznego. Ich misy stanowią zapadnięte części skorupy ziemskiej w formie rowów lub rozległych zapadlisk, np. w rowie: Bajkał, Tanganika, Martwe, Malawi (Niasa); w płaskim zagłębieniu: Wiktorii, Ładoga, Górne

• reliktowe - są części dawnego morza, np. Kaspijskiego, Aralskiego, Ilmen

• polodowcowe - wypełniają zagłębienia pozostawione przez lodowce

• rynnowe - w rynnach polodowcowych. Wąskie, długie, o stromych brzegach, głębokie, np. Gopło, Jeziorak, Hańcza

• morenowe - w zagłębieniach wśród wałów morenowych, np. Śniardwy, Mamry, charakteryzują się dużą powierzchnią, stosunkowo małą głębokością i urozmaiconą linią brzegową

• wytopiskowe (oczka) - z wytopienia bryły martwego lodu np. Sasek Mały,

• cyrkowe - w cyrkach lodowcowych, np. Czarny Staw, Morskie Oko

• polodowcowe górskie:

• cyrkowe - jezioro to charakteryzuje się tym, iż jest małe lecz głębokie

• morenowe

• wulkaniczne

• kraterowe - w kraterach nieczynnych wulkanów,

• zatamowane przez potoki lawy,

• kalderowe - wypełniające kaldery nieczynnych wulkanów np. Jezioro Albano k. Rzymu

• przybrzeżne - wskutek odcięcia zatoki przez narastającą mierzeję, Łebsko, Gardno, Resko Przymorskie,

• deltowe - wskutek nierównomiernej akumulacji w delcie rzeki, np. Druzno, Dąbie,

• wydmowe - wypełniają obniżenia między pagórkami wydmowymi

• osuwiskowe - na skutek zatamowania biegu rzeki przez osuwisko np. Sareskie (Tadżykistan), Duszatyńskie (Bieszczady),

• krasowe - w zagłębieniach krasowych np. Jezioro Ochrydzkie (Półwysep Bałkański) oraz jezioro Firlej.

• starorzecza - wskutek odcięcia meandru rzeki np. Jeziorko Czerniakowskie w Warszawie, Druzno.

• deflacyjne (eoliczne) - w wyniku wypełnienia utworzonego przez wiatr zagłębienia Np. Jezioro Teke (Kazachstan)

• antropogeniczne - powstaje poprzez wprowadzenie sztucznej zapory

Rodzaje jezior ze względu na trofię:

• jezioro dystroficzne - inaczej jezioro śródbagienne charakteryzujące się dużą zawartością kwasów humusowych, torfu lub butwiny (nadającego mu kwaśny odczyn i zabarwienie żółte lub brunatne) i niską produktywnością biologiczną.

• jezioro eutroficzne - jezioro słodkowodne odznaczające się dużą koncentracją substancji odżywczych rozpuszczonych w wodzie, co powoduje silny rozwój życia biologicznego

• jezioro hipertroficzne - to jezioro, którego wody charakteryzują się bardzo dużą zawartością pierwiastków biogennych

• jezioro mezotroficzne -jezioro słodkowodne będące typem przejściowym między jeziorem oligotroficznym a eutroficznym.

• jezioro oligotroficzne - charakteryzuje się niską zawartością substancji odżywczych rozpuszczonych w wodzie i dobrym natlenieniem

• jezioro saprotroficzne - jest to jezioro o bardzo dużej żyzności, wielki wpływ ma działalność człowieka.

Rodzaje jezior ze względu na częstość cyrkulacji wody:

• amiktyczne - są to jeziora, u których nie obserwujemy cyrkulacji wody. Występują w strefie polarnej, charakteryzują się warstwą lodu na powierzchni, utrzymującą się cały rok.

• monomiktyczne zimne- cyrkulacja występuje raz w roku. Jeziora te występuje w strefie polarnej. Posiadają także stała temperaturę wody -4 stopnie Celsjusza.

• dymiktyczne - cyrkulacja zachodzi 2razy w roku, występują na obszarach strefy umiarkowanej. Temperatura sięga zawsze powyżej 4stopnio Celsjusza.

• monomiktyczne ciepłe - cyrkulacje obserwujemy raz w roku. Jeziora leżą w strefie równikowej i międzyrównikowej. Temperatura wody jest powyżej 4stopni Celsjusza.

• oligomirtyczne - możemy zauważyć częsty obieg wody, obejmuje to głownie jeziora płytkie. Temperatura jest jednakowa na całej powierzchni jeziora.

Termiczna klasyfikacja jezior

• jeziora polarne - mają stale odwrócone uwarstwienie termiczne wody. Maksymalna temperatura wody nie przekracza +4°C

• jeziora umiarkowane - mają najbardziej rozwinięty cykl termiczny: w lecie cechuje je uwarstwienie proste, natomiast zimą odwrócone, wiosną i jesienią stan homotermii

• jeziora subtropikalne - nie mają uwarstwienia odwróconego, cały rok występują w nich proste uwarstwienia. Charakterystyczną cechą tego uwarstwienia jest duża różnica temperatury pomiędzy wodą powierzchniową a denną, która jest zbliżona do +4°C

• jeziora tropikalne - cechuje je tylko uwarstwienie proste i małe różnice pomiędzy temperaturą epilimnionu i hipolimnionu, którego wody są cieplejsze niż w subtropikalnych jeziorach.

Rozmieszczenie oraz charakterystyka największych polskich jezior:

Śniadrwy - jest największym jeziorem w Polsce. Jego głębokość sięga prawie 24 metrów. Powierzchnia zaś sięga do 114 km kwadratowych. Położone jest w województwie warmińsko-mazurskim, w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich w dorzeczu Pisy. Przez Śniardwy prowadzi szlak żeglugi mazurskiej. Jest to jezioro morenowe (moreny dennej), wytopiskowe, z ośmioma wyspami. Największe z nich to: Szeroki Ostrów, Czarci Ostrów, Pajęcza i Kaczor. Z licznych zatok dwie południowe nazywane są jeziorami: Warnołty i Seksty. Brzegi jeziora są stosunkowo niskie, zabagnione, oraz porośnięte sitowiem i tatarakiem, co czyni je trudno dostępnymi. Miejscami strefa sitowia osiąga szerokość 200 m. Jezioro jest wiatrowo kapryśne i zmienne, dlatego też bardzo niebezpieczne dla mniej wytrawnych wodniaków.

Mamry - jest to drugie co do wielkości jezioro w Polsce. Leży podobnie jak Sniadrwy w pojezierzu warmińsko mazurskim. Powiechrznia sięga prawie 114 km kwadratowy, W wielu miejscach płytkie dno jeziora usiane jest głazami narzutowymi, które kryją się tuż pod powierzchnią wody stwarzając zagrożenie w żegludze co stanowi szczególne zagrożenie dla ludzi.

Łebsko - jezioro przybrzeżne w województwie pomorskim. Leży na Wybrzeżu Słowińskim, trzecie pod względem powierzchni jezioro w Polsce. Od morza Bałtyckiego dzieli go jedynie mierzeja. Ma powierzchnię 7142 ha, długość 16,4 km Łebsko leży na terenie Słowińskiego Parku Narodowego. Staje się więc nieodpartą atrakcją dla wielu podróżnych. Północny brzeg stanowi Mierzeja Łebska z ruchomymi piaskami. Jezioro powstało poprzez podniesienie poziomu morza i zalanie łąk. Nie było zatoką morską. Przez Łebsko przepływa rzeka Łeba. Posiada także połączenie kanałami z jeziorami Gardno i Sarbsko.

Dąbie - jest czwartym co do wielkości jeziorem w Polsce. Jego powierzchnia równa jest 56km kwadratowym. Jest jeziorem deltowym pochodzenia polodowcowego. Dąbie można wyraźnie podzielić na dwie części - północne jezioro Dąbie Wielkie i południowe jezioro Dąbie Małe. Jezioro ma dobrze rozwiniętą linię brzegową. Nad jego brzegami znajduje się wiele przystani żeglarskich i marin.

Mediwie - jezioro to zajmuje 5 miejsce co do wielkości. Położone jest w zachodniej części Pojezierza Zachodniopomorskiego na Równinie Pyrzycko-Stargardzkiej. 3Jezioro leży na wysokości 14 m n.p.m., a jego głębokość wynosi 43,8 m, co daje największą w Polsce kryptodepresję (prawie 30 m p.p.m.). Linia brzegowa ma długość ok. 39 km (maks. szerokość 3,2 km), brzegi są bezleśne, w południowej części bagniste.5 km. Powiechrznia zaś zajmuje około 35km kwadratowych.

Jeziorak - należy do ścisłej czołówki największych jezior w Polsce. Jest to jezioro rynnowe położone w północno-wschodniej Polsce w obrębie pojezierza Iławskiego. Jezioro połączone jest z Kanałem Elbląskim. Brzegi jeziora są zalesione - północne wysokim drzewostanem, a południowe niskim. Nad Jeziorakiem leży miasto Iława.

Największe jeziora świata i ich charakterystyka:

Morze Kaspijskie - bezodpływowe słone jezioro reliktowe leżące Azji. Jest największym jeziorem świata z powierzchnią wynoszącą ok. 370 tys. km kwadratowych (zmieniającą się wskutek opadania poziomu wody. Maksymalna głębokość to 1025 m. Zasolenie od 10-12‰ do bardzo dużego, sięgającego nawet 300‰ w zamkniętych zatokach. Do Morza Kaspijskiego wpadają rzeki Kura, Ural i Wołga. Jest połączone z morzem Azowskim przez system Manyczy. Żegluga między Morzem Kaspijskim i Azowskim możliwa jest przez Kanał Wołga-Don.

Jezioro „Górne” - największe jezioro w kompleksie pięciu Wielkich Jezior Ameryki Północnej. Największe słodkowodne i drugie co do wielkości jezioro na świecie. Zajmuje powierzchnię 82,1 tys. km kwadratowych, z czego 28,8 tys. km² znajduje się w Kanadzie.

Jezioro Wiktorii - jezioro pochodzenia tektonicznego, położone w na Wyżynie Wschodnioafrykańskiej w kotlinie między Wielkim Rowem Zachodnim a Wielkim Rowem Wschodnim. Zaliczane jest do tzw. Wielkich Jezior Afrykańskich. Zajmuje powierzchnię 68,8 tys. km², co sprawia, że jest to największe jezioro Afryki i trzecie na świecie. Jezioro Wiktorii leży w dorzeczu Nilu. Wpada do niego m.in. Kagera, która uznawana jest za źródłowy odcinek tej rzeki. Wypływa z niego natomiast Nil Wiktorii (zwany także Nilem Białym).

Jezioro Huron - jezioro tektoniczne-polodowcowe w Kanadzie i USA. Sięga 177m. Jest drugim jeziorem pod względem wielkości wśród Wielkich Jezior. Jest uznawane za jezioro słodkie. Jego powierzchnia jest imponująca sięga nawet 59 600 kilometrów kwadratowych. Głębokość również jest imponująca ma 229m.

Michigan - największe słodkowodne jezioro USA, trzecie co do wielkości w kompleksie pięciu Wielkich Jezior Ameryki Północnej i jedyne z nich leżące całkowicie na obszarze USA. Do jeziora uchodzi ok. 100 cieków wodnych. Część Drogi Wodnej Św. Wawrzyńca. Z wód jeziora korzystają wielkie obszary metropolitarne Chicago oraz Milwaukee i szereg pomniejszych, a tym Michigan City, Benton Harbor, Traverse City i Green Bay. Powstało w późnym plejstocenie.

Jezioro w gospodarce:

Jeziora odgrywają ogromną role w gospodarstwie każdego państwa. Mogą stanowić szlaki komunikacyjne oraz obszary rekreacyjno sportowe. Bez wątpienia są bardzo ważnym łatwo dostępnym źródłem wody. Woda pobrana z jezior może służyć do nawadniania pól uprawnych oraz do żywienia zwierząt. Niewątpliwie woda może być atrakcją turystyczną. Wielodzietne rodziny mogą fantastycznie spędzić czas na jeziorem, w sczególności w strefie przeznaczonej do tego.

Świetnym przykładem jest jezioro Zegrzyńskie nieopodal Warszawy. Miejsce to jest naskroś idealnym miejscem do spędzania wolnego czasu. Lato jest wymarzoną porą roku na zabawę w bezpiecznym miejscu. Kompielska są tam oznakowane w dość dokładny sposób czystości wód tez robi imponujące wrażenie. Jezioro wykorzystywane jest jako zbiornik żeglugowy, energetyczny, rolniczy, rekreacyjny oraz do celów ochrony przeciwpowodziowej. Pełni również funkcję zbiornika wody pitnej. Zegrze jest świetnym miejscem dla kajakarzy czy też innych miłośników sportów wodnych. Wokół Jeziora Zegrzyńskiego znajduje się dwanaście szlaków rowerowych. Ich długość wynosi 351,1 km. Są tam bardzo dobrze rozwinięte miejsca, gdzie można wypożyczyć kajaki czy też innego rodzaju sprzęt. Gastronomia jest tam zapewniona, więc turyści wyjeżdżają zadowoleni, a Zegrze cieszy się z zawartości portfela. Wędkarstwo w tamtych rejonach jest na najwyższym poziomie. W wodach jest dużo gatunków ryb, co prowadzi do podwyżonej ilości amatorów wędkarstwa. Świadczy to także o czystości tej wody. Zbiornik powstał po przegrodzeniu koryta Narwi zaporą w Dębem. Na zaporze została zbudowana elektrownia wodna dostarczająca 20 MW energii. Podczas budowy utworzono ok. 60 km wałów ochronnych co zmniejszyło możliwość powstawania powodzi w dolnym biegu Narwi i Bugu. Powstanie zbiornika przyczyniło się do nawodnienia ok. 8 tys. ha łąk i gorszych gruntów oraz uregulowania gospodarki wodnej na terenie ok. 13 tys. ha. Zbiornik połączony jest z Wisłą Narwią oraz Kanałem Żerańskim.

Życie jezior:

Niestety, jeziora żyją krótko. Współczesne bardzo szybko zanikają a najczęściej w wyniku zarastania lub wypełniania się misy osadami mineralnymi. W rozwoju zbiorników wyróżnia się cztery fazy. Pierwszą jest młodość-misa jeziorna jest wówczas kamienista, żwirowa lub piaszczysta, a jezioro ubogie we florę i faunę. Następnie, w fazie dojrzałości, tworzą się podwodne stożki napływowe, na dnie osadza się muł, a osady zalegają na całym dni, jezioro przechodzi etap starości. W efekcie czego misa jeziorna wypełnia się mułem, powstaje torf.

Jeziora a działalność człowieka:

Człowiek chcąc naśladować przyrodę zaczął tworzyć jeziora, czyli budować sztuczne zbiorniki wodne. Dzięki nim można:

• magazynować wodę,

• zatrzymać falę powodziową,

• pozyskiwać energię,

• ułatwić żeglugę,

• rozwijać turystykę rekreacyjną.

Bibliografia:

• Powszechna Encyklopedia PWN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974

• Multimedialna Encyklopedia powszechna Edycja 2003

• Strona internetowa www.wikipedia.pl

• Repetytorium geograficzne, Wydawnictwo Skrypt, Warszawa 2005

Autor opracowania:

Anna Żyfka Zagodzińska