Przyrost naturalny jest różnicą między wielkością urodzeń i zgonów w danym okresie czasu. Różnicę tę podaje się w przeliczeniu na 1000 mieszkańców (lub 100) i nazywa wskaźnikiem lub stopą przyrostu naturalnego. Wartość wskaźnika przyrostu naturalnego jest wyrażana w promilach albo w procentach. W skali światowej przyrost naturalny wynosi dziś około 1,7%.

www.wikipedia.pl
 

 www.doktorno.boo.pl

"Fazy rozwoju demograficznego - zmiany współczynnika urodzeń i zgonów w różnych społeczeństwach następują według określonego porządku. Wyróżnia się pięć faz rozwoju demograficznego":

• I FAZA – wskaźnik urodzeń i zgonów utrzymuje się na podobnym wysokim poziomie, czyli przyrost naturalny jest mały. Przeciętna długość życia to 45 lat (Etiopia).

• II FAZA – stopa urodzeń jest wysoka, stopa zgonów spada. Czas trwania życia to około 55 lat. W tej fazie zaobserwować można początek eksplozji demograficznej (Gwinea, Sierra, Leona, Uganda, Afganistan)

• III FAZA – stopa urodzeń obniża się. Spadek stopy zgonów, stabilizuje się w tej fazie na stosunkowo niskim poziomie. Czas trwania życia wynosi 55-65 lat (Meksyk, Kolumbia).

• IV FAZA – stopa urodzeń zmniejsza się i z czasem dochodzi do ustabilizowanego poziomu stopy zgonów. W tej fazie obserwuje się początek starzenia się społeczeństwa (Japonia, Francja, Hiszpania). Długość życia wynosi powyżej 70 lat.

• V FAZA – stopa urodzeń spada poniżej stopy zgonów (Polska, Białoruś, Węgry, Bułgaria, Niemcy).

www.wikipedia.pl

Dodatnia wartość przyrostu naturalnego oznacza liczbę urodzeń która przewyższa liczbę zgonów, ujemna zaś - odwrotnie. Gdy mamy do czynienia z wartością ujemną, to mamy do czynienia z ubytkiem naturalnym. Przyrost naturalny różni się od przyrostu rzeczywistego o saldo migracji. Przyrost naturalny liczymy wzorem:
PN = U-Z.
U - liczba urodzeń
Z - liczba zgonów

Przyczyny wysokiego wskaźnika przyrostu naturalnego w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo:

• wysoka stopa urodzeń żywych i spadek stopy zgonów,

• wydłużenie się średniej długości życia,

• duży % udział w społeczeństwie ludzi młodych, wysoka płodność kobiet,

• niski poziom wykształcenia ludności i świadomości seksualnej,

• ukształtowany przez tradycję i kulturę model rodziny wielodzietnej, niski poziom urbanizacji (wyjątkiem są kraje Ameryki Łacińskiej).

Przyczyny niskiego wskaźnika przyrostu naturalnego w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo :

• spadek stopy urodzeń żywych i wzrost stopy zgonów,

• starzenie się społeczeństw – duży odsetek osób starszych,

• wydłużającą się średnią długość życia,

• mała liczba kobiet w wieku rozrodczym, niska płodność, -wysoki poziom zurbanizowania,

• powszechnie akceptowany model rodziny posiadającej 1 dziecko,

• wzrosty świadomości seksualnej i dostępu do środków antykoncepcyjnych.

Następstwami ujemnego przyrostu naturalnego są:

• niedobre zmiany w proporcji między osobami w wieku produkcyjnym a nieprodukcyjnym,

• w dalekosiężnej perspektywie spadek liczby osób w wieku produkcyjnym może grozić kryzysem gospodarki,

• pośrednią konsekwencją będzie konieczność sprowadzania ‘’siły roboczej” z zagranicy, a to z kolei prowadzi do zmian w strukturze narodowościowej,

• wydłużenie wieku pozwalającego na przejście na emeryturę,

• ujemny przyrost naturalny pośrednio wpłynie na zmiany struktury zatrudnienia.

W ostatnich latach przyrost naturalny w naszym kraju przyjmował ujemne wartości (np:
-0,4‰ w 2003 roku, -0,1‰ w 2005). Działo się tak m.in. za sprawą spadającej liczby urodzeń, co miało kilka przyczyn:

• ekonomiczną - duża część społeczeństwa żyła w trudnej sytuacji materialnej, która nie sprzyjała podejmowaniu decyzji o urodzeniu dziecka,

• kulturową - zmieniał się model życia ludzi; młodzi ludzie coraz bardziej są zajęci karierą zawodową i nie mają czasu na zakładanie rodziny,

• demograficzną - niż demograficzny ciągle jeszcze obejmował grupę ludzi w wieku 30-40 lat.

Z innej strony mamy utrzymującą się na wysokim poziomie liczbę zgonów, co spowodowane jest dużą liczebnością roczników starszych.

Mapa poniżej ukazuje zróżnicowanie przyrostu naturalnego w Polsce w 2004 roku.

Przyrost naturalny w Polsce w 2004 roku
www.wiking.edu.pl

Przyrost naturalny w Polsce w latach 1946-2003
www.wiking.edu.pl

Rok	2009	2010	2015	2020	2025	2030
Ogółem	-7	-9	-76	-186	-392	-642
0-2	33	22	-1	-98	-142	-116
3-6	20	37	159	-43	-155	-188
7-12	-75	-59	11	221	-59	-228
13-15	-57	-57	-183	31	109	-41
16-18	-67	-72	-274	-124	138	33
18	-14	-30	-98	-55	34	24
19-24	-131	-125	-554	-497	-185	231
0-17	-131	-98	-190	41	-143	-564
18-59/64	16	-29	-853	-1 215	-878	-371
18-44	15	-4	-289	-933	-1 249	-1 198
45-59/64	1	-25	-564	-282	372	828
60+/65+	109	119	966	988	629	292
0-14	-60	-31	49	124	-294	-566
15-59	-144	-191	-1 265	-1 294	-529	-339
60+	197	214	1 140	983	430	263
15-64	45	13	-901	-1 335	-989	-427
65+	8	9	776	1 024	890	351
75+	49	49	148	-36	580	766
80+	55	62	174	79	-29	468
85+	32	38	149	83	42	-10
15-49**)	-83	-79	-327	-331	-393	-520

Na obszarach gęściej zaludnionych przeważają ujemne wartości (w miastach oraz w Polsce Centralnej i Południowej), dlatego w skali całego kraju notowany jest ujemny przyrost naturalny, w 2004 roku było to - 0,4‰.

Zmiany liczby ludności w Polsce po II wojnie światowej zależały w dużej mierze od wielkości przyrostu naturalnego. Migracje zagraniczne miały większe znaczenie tylko w kilku okresach: -Niedługo po wojnie, gdy na dużą skalę odbywały się ruchy przesiedleńcze w różnych kierunkach, -Następnie w roku 1968, gdzie przymusowo Polskę musiała opuścić duża liczba osób pochodzenia żydowskiego, -W latach „80” gdy wiele ludzi powyjeżdżało ze względów politycznych i ekonomicznych, -Od roku 2004, po wejściu Polski do Unii Europejskiej, znaczna liczba Polaków wyjeżdża do krajów członkowskich UE, otwierających dla nas swoje rynki pracy.

Jednak przez ponad 50 lat utrzymywał się w Polsce stały, kilku promilowy wzrost liczby ludności. Przyrost rzeczywisty zmalał dopiero pod koniec lat „90 i od 1999” roku obserwujemy niewielki spadek liczby ludności. W ubiegłym 2008 roku po raz pierwszy, od 11 lat zanotowano dodatni przyrost naturalny. Według wstępnych szacunków liczba polskiej ludności wynosiła ok. 38 135 tys. osób , czyli prawie o 20 tys. więcej niż w roku ubiegłym. W 2008 r. tempo przyrostu ludności wynosiło 0,05%; w 2007 r. - minus 0,03%, a największy ubytek ludności odnotowano w roku 2006 –w ciągu roku liczba ludności zmniejszyła się o 32 tys. Tempo ubytku wyniosło minus 0,08%. Dzięki tym zmianom w liczbie urodzeń - w 2008 r. – przyrost wyniósł 35 tys. i był dodatni. Już trzeci rok z kolei mamy dodatni przyrost naturalny, a cztery wcześniejsze lata odznaczały się ubytkiem naturalnym, największy był w 2003 roku i wynosił minus 14,1 tys. Na polskiej wsi współczynnik przyrostu naturalnego jest zdecydowanie wyższy.

Jeżeli chodzi o liczbę ludności, to Polska znajduje się na 8 miejscu w Europie i 33 na świecie.

Prognoza ludności Polski 2008 -2030
www.google.pl

Według wyników najnowszej długookresowej prognozy ludności Polski na lata 2008-2030, w ciągu najbliższych dwudziestu kilku lat liczba ludności naszego kraju będzie się stale zmniejszać i wraz z upływającymi latami tempo owego spadku będzie coraz wyższe. Przewiduje się, że w 2010 r. będzie nas w Polsce około 38 092 tys. osób, w 2020 r. około 37 830, zaś w 2030 około 36 993 tys. osób. W końcu prognozy w stosunku do 2007 roku ubytek ludności wyniesie ponad 2,2 mln co oznacza 5,6 % mniej ludności polskiej. W pierwszych latach prognozy będziemy mieli niewielki spadek – poniżej 10 tys. osób rocznie. Ważniejsze i znaczące dla nas zmiany zaczną się dopiero po roku 2015 zaś ostatnie pięciolecie będzie spadkiem ponad 800 tys. osób w naszym kraju. W latach 2008 – 2020 roczny spadek i tempo liczby ludności będzie wynosić od - 0,12 % do - 0,02 %, a w kolejnych pięcioleciach po roku 2020 wyniesie od - 0,55 % do - 0,26 %.

Przyrost rzeczywisty jest różnicą przyrostu naturalnego i salda migracji. Daje on najwłaściwszy i najpełniejszy obraz zmiany liczby ludności.

Saldo migracji - różnica między napływem (imigracja) a odpływem (emigracja) ludności z pewnego obszaru w danym czasie.
Jeżeli mamy do czynienia ze zmniejszającą się liczbą mieszkańców, to nazywamy to ,,ujemnym przyrostem rzeczywistym”, natomiast jeśli liczba ta wzrasta to mówimy o ,,dodatnim przyroście rzeczywistym’’

Przykłady:

Niemcy 2004 r.

przyrost naturalny –2,0‰
saldo migracji 2,2‰
przyrost rzeczywisty = –2,0 + 2,2 = 0,2‰

Kazachstan 2004 r.

przyrost naturalny 5,9‰
saldo migracji –3,3‰
przyrost rzeczywisty = 5,9 + (–3,3) = 2,6‰ ”

Źródło : www.wiking.edu.pl

L.p.	Województwo	Saldo ruchu naturalnego	Saldo migracji
1.	Dolnośląskie	-0,7	-0,7
2.	Kujawsko-pomorskie	0,8	-0,5
3.	Lubelskie	-0,1	-1,4
4.	Lubuskie	1,1	-0,6
5.	Łódzkie	-3,2	-0,5
6.	Małopolskie	2,0	0,6
7.	Mazowieckie	-0,8	1,8
8.	Opolskie	0,0	-3,4
9.	Podkarpackie	2,5	-0,9
10.	Podlaskie	0,2	-1,3
11.	Pomorskie	2,4	0,2
12.	Śląskie	-0,8	-2,5
13.	Świętokrzyskie	-0,6	-1,6
14.	Warmińsko-mazurskie	2,6	-1,7
15.	Wielkopolskie	1,0	0,4
16.	Zachodniopomorskie	1,1	-0,4

Przyrost rzeczywisty ludności Polski
Źródło: Rocznik Statystyczny RP 1999, GUS. W-wa

Przyrost rzeczywisty dla Europy w 2004 roku
www.wiking.edu.pl

Najniższy przyrost rzeczywisty w 2004 roku miała Estonia, Łotwa, Ukraina oraz Bułgaria, mniej niż -5‰. Ujemny przyrost rzeczywisty wartości od –5 do 0 ‰ uzyskały głownie kraje Europy wschodniej i środkowo-wschodniej, min.: Rosja, Białoruś, Polska, Rumunia, Węgry, Czechy. Najwyższą wartość, większą niż 10‰ przyrostu rzeczywistego uzyskała Irlandia oraz Turcja w europejskiej części kontynentu. Średnie wartości przyrostu przypadły na stosunkowo małe kraje europejskie tj.: Islandia, Szwajcaria, Albania oraz Holandia. Przyrost rzeczywisty od 0 do 5‰ osiągnęły państwa głownie Europy środkowej, takie jak: Niemcy, Włochy, Hiszpania, Portugalia, Francja, Wielka Brytania, Grecja oraz kraje skandynawskie.

Przyrost rzeczywisty dla świata w 2004 roku; www.wiking.edu.pl

Najniższy przyrost rzeczywisty na świecie w 2004 roku odnotowano na kontynencie europejskim, tj. na: Ukrainie, Bułgarii oraz Estonii. Ujemny przyrost rzeczywisty, wartości od –5 do 0 ‰ uzyskały głownie kraje Europy środkowej i środkowo-wschodniej min. Polska, Białoruś, Rosja, Litwa, Łotwa, Czechy oraz Rumunia. Najwyższe wartości, więcej niż 30‰ przyrostu rzeczywistego uzyskały głównie kraje afrykańskie tj.: Czad, Somalia, Madagaskar oraz Afganistan na kontynencie azjatyckim. Dość wysoki przyrost rzeczywisty od 20-30‰ zanotowano na kontynencie afrykańskim, głównie w jego środkowej części , min. w krajach: Sudanie, Libii, Nigrze, Mali, Mauretanii, Zairze oraz w kilku krajach Azji tj.: Arabii Saudyjskiej, Iraku, Nowej Gwinei a także w kilku państwach obu Ameryk (Gwatemala, Honduras, Panama. Od 10 do 20‰ wartości przyrostu rzeczywistego zanotowano na kontynencie południowo amerykańskim, w krajach: Brazylii, Argentynie, Chile, Peru, Wenezueli, na kontynencie północno amerykańskim – w Meksyku, na kontynencie afrykańskim, min.: Algierii, Etiopii, Namibii, Mozambiku, Kamerunie oraz Republice Południowej Afryki, na kontynencie azjatyckim min. : Mongolii, Indii, Iranu, Indonezji oraz Malezji. Dodatnie wartości od 0 do 10‰ wystąpiły na kontynencie północno-amerykańskim w Kanadzie, USA oraz Kubie, na kontynencie południowo-amerykańskim w Urugwaju, Gujanie oraz Surinamie, na przeważającej części zachodniej i środkowej kontynentu europejskiego (państwa UE), na kontynencie azjatyckim w Chinach, Kazachstanie, Japonii oraz Tajlandii, na kontynencie afrykańskim w Zimbabwe oraz Australii i Oceanii.

Bibliografia:

• www.wikipedia.pl

• www.google.pl

• www.wiking.edu.pl

• www.egospodarka.pl

• www.geografia.com.pl

• www.stst.gov.pl

Autor opracowania:

Błędzińska Dominika