Struktura wg wieku

Jest to udział różnych grup społecznych w populacji. Parametr ten jednak podlega silnym wpływom takich czynników, jak  dzietność (liczba dzieci przypadająca na 1 kobietę w wieku rozrodczym) czy przeciętna długość trwania życia. W krajach rozwijających się dzietność kobiet jest bardzo duża. Duże znaczenie ogrywają tu względy ekonomiczne i kulturowe (m.in. małe znaczenie środków antykoncepcyjnych i aborcji). W krajach rozwiniętych dzietność zmniejsza się znacznie szybciej. Przyczyną tego jest dążenie obojga rodziców do rozwijania kariery zawodowej, chęci samorealizacji i uniezależnienia finansowego. Innymi przyczynami  niskiej dzietności kobiet w krajach rozwiniętych są m. in.- opóźnienie wieku zawierania małżeństw i wieku urodzenia pierwszego dziecka, wydłużenie się okresu nauki, wzrost liczby rozwodów, aborcja i antykoncepcja oraz konsumpcyjny styl życia. Długość trwania życia znacznie wpływa na wiek społeczeństwa- jego wydłużanie powoduje, że społeczeństwo się starzeje. Osoba żyjąca w kraju rozwiniętym żyje obecnie ok. 75 lat.  W krajach Afryki natomiast, ludzie żyją najkrócej- ok. 45-60 lat.  Ukazanie rozkładu wiekowego osobników może dostarczyć wielu informacji o kondycji populacji. Najczęściej przyjmuje się podział osobników na: młodociane, dojrzałe i starzejące się. W życiu każdego można wyróżnić trzy okresy: przedprodukcyjny, produkcyjny, poprodukcyjny

W krajach bogatych udział ludności w wieku poprodukcyjnym do ogółu populacji wynosi 10-15%, w krajach biednych ok. 5%. Znacznie różni się też udział ludności w wieku przedprodukcyjnym  do ogółu ludności. W krajach bogatych jest to ok. 30%, w krajach biednych ok. 60%. Według prognoz demografów w 2025 roku więcej niż 15% ludności świat będzie miała ponad 60 lat (najwięcej 60-latków będzie w Japonii i we Włoszech). Wiek ludności bardzo często przedstawia się graficznie za pomocą piramidy wieku. Na jej podstawie możemy bardzo łatwo określić cechy społeczeństwa. Społeczeństwo młode będzie obrazować piramida zbliżona kształtem do trójkąta, natomiast stare, piramida wąska u podstawy, a rozbudowana w górnej części.

Struktura wg  płci

Jest to udział kobiet lub mężczyzn w populacji. Udział kobiet wyraża współczynnik feminizacji-stosunek  liczby kobiet do liczby mężczyzn w populacji. Natomiast współczynnik maskulinizacji przedstawia stosunek liczby mężczyzn do liczby kobiet w populacji. Na świecie możemy zaobserwować przewagę kobiet nad mężczyznami- na 100 mężczyzn przypada 106 kobiet. Wyjątkiem jest bardzo młody wiek-przeważa tu liczba mężczyzn, ponieważ rodzi się więcej chłopców niż dziewczynek, jednak kobiety żyją od nich dłużej. Przewaga kobiet nad mężczyznami jest charakterystyczna dla krajów wysoko rozwiniętych, w krajach rozwijających się przeważa liczba mężczyzn.

Kiedy uwzględnimy strukturę płci i wieku ludności poszczególnych krajów struktury społeczeństw mogą być następujące:

• progresywne, jest ona charakterystyczna dla krajów o dużym przyroście naturalnym. 40 – 60% ogółu stanowią dzieci i młodzież. Występuje tu niski udział ludności w wieku poprodukcyjnym. W społeczeństwie progresywnym dominują kobiety w wieku 20 – 35 lat, natomiast mężczyźni w grupie 40 –50 lat. W najstarszych grupach wiekowych obserwuje się wyraźną nadwyżkę kobiet.

• zastojowe, występujące  w krajach o wysokim poziomie gospodarki i niskim przyroście naturalnym. Charakteryzuje się niskim udziałem grupy w wieku przedprodukcyjnym do 25%  i znacznym udziałem ludności w wieku poprodukcyjnym 15% i więcej. Poszczególne grup są podobnie liczne. Przykładem kraju w którym występuje jest Szwecja.

• niestabilne, występuje w Polsce. Struktura ta charakteryzuje się liczebność  zróżnicowaniem poszczególnych roczników (niestabilność  polityczna). Najmniej liczne roczniki to te urodzone w czasie wojen i w okresach, kiedy te roczniki wchodzą w okres rozrodczy. Najliczniejsze roczniki to urodzone zaraz po wojnie (rekompensaty powojenne).  W strukturze tej niezbędne są ciągłe zmiany w polityce ekonomicznej kraju.

• regresywne -społeczeństwo stare, w którym przyrost naturalny jest bliski zera. Charakterystyczną cechą tego  typu społeczeństwa jest duży udział ludności powyżej 65 roku życia. Przy typie regresywnym istnieje ryzyko depopulacji.

http://www.wiking.edu.pl/upload/geografia/images/piramidy_przyklady.gif

Struktura wg wieku i płci w Europie
http://www.wiking.edu.pl/upload/geografia/images/Europa_piramidy2.gif

Struktura wykształcenia

W krajach rozwiniętych istnieje obowiązek nauki, jednak  jej system i wiek, w którym można ją zakończyć zależy od państwa. W krajach słabo rozwiniętych nie ma obowiązku nauki i jest ona płatna (Np. Kenia), skutkuje to większym stopniem analfabetyzmu w tych krajach. We współczesnych bogatych społeczeństwach problem ten dotyczy  na ogół poniżej pół procenta ludności. W krajach Trzeciego Świata stanowi kilkanaście do  kilkudziesięciu procent mieszkańców. Obecnie  w Europie jest  3% analfabetów, w Ameryce Pd. - 15%, w Azji - 33%, a w Afryce - 50%.

Analfabetyzm na świecie.
http://pl.youth4world.com/wp-content/uploads/youth/pl/2008/07/analfabetyzm1.gif

Współczynniki skolaryzacji:

-brutto jest to (wyrażony procentowo) stosunek wszystkich osób uczących się na danym poziomie do całej populacji osób będących w wieku przypisanym temu poziomowi kształcenia. Współczynnik skolaryzacji netto to stosunek (procentowy) liczby studentów w wieku kształcenia na danym poziomie do liczby ludności zdefiniowanej, czyli do całej populacji osób będących w wieku przypisanym temu poziomowi kształcenia.

Wzrost współczynnika skolaryzacji (brutto) w szkolnictwie wyższym; http://www.studenckamarka.pl/serwis.php?s=73&pok=1922

Na świecie wciąż zwiększa się liczba studentów. Dotyczy to zarówno państw wysokorozwiniętych jak i rozwijających się. Np. We Francji na 10 tys. mieszkańców liczba studentów to 353, w Wielkiej Brytanii-314, w Niemczech- 260, a w Polsce-453.

Liczba studentów w poszczególnych krajach(w tys.) ; http://www.muratorplus.pl/images/studen2.jpg

Struktura wg zatrudnienia

Zawodowa struktura ludności pokazuje udziały poszczególnych grup zawodowych w ogólnym stanie ludności pracującej zawodowo lub też udziały poszczególnych grup, czerpiących źródła utrzymania z pracy w danym zawodzie, w ogólnej liczbie ludności. Jednym z najważniejszych czynników decydującym o podjęciu pracy zawodowej jest wiek. Ze względu na niego dzielimy ludność na trzy podstawowe grupy: w wieku przedprodukcyjnym, do 17 roku życia (górna granica jest zależna od państwa), w wieku produkcyjnym 17- 60, 65 (w zależności od systemu emerytalnego państwa) i w wieku poprodukcyjnym, powyżej 60-65 lat. Ze względów ekonomicznych ludność dzielimy na dwie grupy: ludność zawodowo czynną (pracującą zarobkowo-niezależnie od wieku, osoby poszukujące pracy lub chwilowo bezrobotne) oraz ludność zawodowo bierną (dzieci i młodzież pozostająca na utrzymaniu osób zawodowo aktywnych albo posiadająca inne źródła utrzymania, np. renta, zasiłek, emerytura, sprzedaż posiadanych dóbr). W poszczególnych krajach świata aktywność zawodowa ludności różni się. Zależy to od sytuacji demograficznej państwa i poziomu ekonomicznego. W skali świata wynosi ona średnio 45%, w państwa wysoko rozwiniętych gospodarczo dochodzi do 50-55%.

Ważną rolę dla określenia poziomu rozwoju gospodarczego kraju odgrywają zmiany zatrudnienia w trzech podstawowych sektorach gospodarki:1) rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie2)przemyśle i budownictwie3) usługach. Państwa, w których ponad  60% ogółu zatrudnionych pracuje w rolnictwie to kraje o najniższym poziomie gospodarczym. Zatrudnienie w tym sektorze ludności stanowiącej 30-40% zatrudnionych charakteryzuje państwa o średnim i niższym poziomie rozwoju. W krajach najlepiej rozwiniętych  zatrudnienie w rolnictwie to 2-5%.

Zatrudnienie w granicach kilkunastu procent czynnych zawodowo w drugim sektorze jest typowe dla państw słabo rozwiniętych. W średnio i wyżej rozwiniętych może przekraczać 40%. W krajach najlepiej rozwiniętych zatrudnienie w przemyśle maleje ( jedną z przyczyn jest wprowadzenie postępu technologicznego).

Możemy przyjąć, że wraz ze wzrostem rozwoju gospodarczego wzrasta zatrudnienie w usługach a maleje w rolnictwie. Kraje o najwyższym poziomie zatrudnienia charakteryzują się zatrudnienie w słuchach 60-70%, które stale rośnie. W państwach tych możemy również wyodrębnić sektor IV-najwyżej wyspecjalizowane usługi (Np. marketing, reklama).

http://maximus.pl/pliki/grafika//geografia/zmianystrukturyzatrudnieniazadanie9773.gif

http://www.wiking.edu.pl/upload/geografia/images/Europa_piramidy2.gif

Struktura wg wyznania

Dokładne określenie liczbowe  ludzi wierzących i niewierzących jest niemożliwe. Podobnie jak ustalenie liczby wyznawców poszczególnych religii. Możemy jednak określić, które z nich zrzeszają ich najwięcej. Obecnie najliczniejszą grupę wyznaniową stanowią chrześcijanie - około 33% ludności świata. Chrześcijaństwo jest  rozpowszechnione w 254 krajach, w tym pośród 145 narodów jako religia większości, a w 18 jako religia państwowa (w Wielkiej Brytanii w  postaci anglikanizm, ortodoksyjnego chrześcijaństwa w Grecji, wyznania ewangelicko -luterańskiego w 6 państwach m.in. w Szwecji i Danii, oraz najliczniejszego rzymskiego katolicyzmu w 9 państwach m.in. w Argentynie i Peru). Drugą religią pod względem wyznawców jest islam, należący do religii Azji Południowo Zachodniej. Muzułmanie stanowią ponad 17% ludności świata. Ich religia rozpowszechniona jest w 172 krajach- w 38 jako religia większościowa, w 24 m.in. Pakistanie, Iranie, Maroku czy Arabii Saudyjskiej jako Religi państwowa. Następną religią światową jest hinduizm-13,5% ludności świata. Występuje w 88 krajach, w Nepalu oraz w księstwie Sikkim  jako religia państwowa.  Kolejne religie to buddyzm-5,7% ludności świata (99% żyjących w Azji) oraz konfucjanizm i judaizm (17 mln, wyznawców).

Struktura wg języka

Ludność na świecie charakteryzuje się zróżnicowaniem pod względem językowym. Przybliżona ilość języków to ok. 2-3 tys. Jednakże tylko 14 z  nich jest na tyle rozpowszechniona, że mówi nimi 60% ludności świata. Należą do nich:

• chiński - ok. 1,1 mld osób posługujących się tym językiem

• hindi i urdu - ok. 500 mln

• angielski - ok. 400 mln

• hiszpański - ok. 300 mln

• rosyjski - ok. 190 mln

• arabski - ok. 180 mln

• indonezyjski - ok. 180 mln

• portugalski - ok. 150 mln

• bengalski - ok. 120 mln

• japoński - ok. 120 mln

• niemiecki - ok. 100 mln

• francuski - ok. 100 mln

Struktura społeczeństwa polskiego

• Struktura wg wieku

Polska jest krajem starzejącym się. Od kilku lat możemy zaobserwować u nas wzrost wskaźnika trwania długości życia. Według prognoz u mężczyzn ma on wzrosnąć z obecnych 69 lat do 2025 r. do 74 lat, u kobiet z 78 do 81 lat (w roku 1950 średnia wieku mężczyzn wynosiła 56 lat a u kobiet 62). Polskie społeczeństwo jest społeczeństwem starzejącym się. Statystyczny mieszkaniec kraju ma dziś niespełna 35 lat (kobieta - 37 lat, mężczyzna - 33 lata). 56,2% Polaków nie przekroczyło czterdziestu lat życia. Jednak liczba urodzin dzieci maleje (  1996 r. wyniosła 428, 2 tys., a w 2003 r. 351 tys.). Obecnie najwięcej dzieci rodzą Polki w wieku 25-29 lat (na początku lat 90 między 20 a 24 rokiem życia). Te kobiety, które decydują się na dziecko w wieku ok. 30 lat mają najczęściej wyższe wykształcenie. Wzrasta liczba kobiet, które w ogóle nie wychodzą za mąż. Na początku lat 80 było ich 5%, obecnie ok. 20%. Najpopularniejszym modelem rodziny jest 2+2 i 2+1. wzrasta również liczba rozwodów.

• Struktura  wg płci

W społeczeństwie polskim widoczna jest przewaga liczebności kobiet nad mężczyznami w wieku starszym i przewaga  liczby mężczyzn nad  liczbą kobiet. Spowodowane jest to tym, że rodzi się więcej chłopców niż dziewczynek (515-520 urodzeń chłopców na 100 urodzeń ogółem), jednak w wieku średnim zwiększa się śmiertelność wśród mężczyzn. Prowadzi to do wyrównania liczby kobiet i mężczyzn, a następnie do przewagi liczebnej kobiet. Przeciętna Polka żyje dziś ok.9 lat dłużej niż mężczyzna (średnia europejska to 5-6 lat różnicy). W 2003 r. kobiety stanowiły 51, 7%populacjji. Przewaga liczebna kobiet wyraźniej przedstawia się w miastach. Kobiety stanowią 52, 3% ludność, na wsiach 50,1%. Na tle ogółu ludności Polski kobiety mieszkające w miastach stanowią 32,3% ogółu, mieszkające na wsiach- 19,1%, mężczyźni mieszkający w miastach to 29,5% społeczeństwa polskiego, mieszkający na wsiach-19,1%.

Struktura ludności Polski wg wieku i płci; http://www.becikowe.com/images/demografia/piramidaludnosci.gif
 

W strukturze tej możemy zaobserwować, że dwa najmniej liczne  roczniki to te urodzone w czasie drugiej wojny światowej i z okresu niżu końca lat 60. Z kolei dwa bardzo liczne przedziały wiekowe to tzw. wyż kompensacyjny z lat pięćdziesiątych i drugi z przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych (określany również jako echo wyżu z lat pięćdziesiątych- kobiety z tamtego wyżu osiągnęły wiek rozrodczy na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, co było przyczyną wzrostu urodzeń).

Obserwujemy również nadwyżkę liczebną kobiet nad mężczyznami w starszych grupach wieku i nadwyżkę mężczyzn nad kobietami w młodszych grupach wieku. W wieku średnim liczebność obu płci wyrównuje się, jednak przede wszystkim dochodzi do przewagi liczby kobiet. Roczniki z przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych wchodzą w wiek produkcyjny. Za kilkanaście lat osoby urodzone w wyżu lat pięćdziesiątych osiągną wiek poprodukcyjny. Doprowadzi to do zwiększenia liczby osób w wieku 65 lat  i  powyżej z ok. 12, 5% do 18,5%.

• Struktura wg narodowości

Obecnie Polska jest krajem prawie całkowicie jednolitym narodowościowo. Liczebność mniejszości narodowych wynosi 3,26% ogółu mieszkańców, czyli ok. 1,5  mln   Osób (wg Spisu powszechnego z 2002 roku). W okresie międzywojennym mieszkało 11,3 mln osób innej narodowości. Stanowili oni 35% całego społeczeństwa. Przyczyną tych zmian była dryga wojna światowa i powojenna polityka władz socjalistycznych. Działania wojenne i eksterminacja ludności doprowadziły do śmierci 6mln. ludzi, na skutek zmiany granic poza naszym krajem znalazło się ok. 6,5 mln osób, a 1,7 mln osób zostało zmuszone do migracji lub przesiedlenia. Dziś najliczniejszą mniejszością narodową w Polsce stanowią Niemcy-  ok. 150 tys. Zamieszkują oni głównie Śląsk. Drugą grupą są Białorusini- 49 tys., mieszkają głównie na wschodzie Polski, natomiast trzecia najliczniejsza grupa to Ukraińcy, przymusowo przesiedleni po II wojnie światowej , w Polsce żyje ich ok. 31 tys.

Struktura wg narodowości Polski; http://home.agh.edu.pl/~puszon/home/geografia/rys2.jpg

• Struktura wg wykształcenia

O zdobycie wyższego wykształcenia troszczy się coraz więcej Polaków. W 2006 roku 115 szkół wyższych stanowiło instytucje państwowe a 195 prywatne. Liczba studentów wynosiła 1 584 800, w tym 472 340 uczyło się w niepaństwowych szkołach wyższych. Proces zwiększania się liczby osób z wyższym wykształceniem (którzy znajdują zatrudnienie we wszystkich działach gospodarki- oprócz rolnictwa) jest bardzo dynamiczny. W latach 1958-1994 wzrósł trzykrotnie. Osoby z tytułem magistra pracują najczęściej w oświacie i nauce (40-50-%) lub wymiarze sprawiedliwości- powyżej 30%. W 2006 roku w Polsce powszechność wykształcenia co najmniej średniego była wyższa od średniej dla krajów Unii Europejskiej. W latach 90. wyższe wykształcenie miało 6,8% ludności, 2, 6%- policealne, 50,5% średnie, 33, 7% podstawowe, a 6,3% niepełne lub żadne. Od 1988 do 2006 roku liczba osób z wykształceniem wyższym zwiększyła się z 6,5% do 14,6%. Liczba osób z wykształceniem średnim wzrosła z poniżej 25% do 35%.

Struktura wg wykształcenia ludności Polski w wieku powyżej 13 lat w 2006 roku w %; http://www.empi2.pl/aktualizacje_podreczniki/geografia3_wyd2.htm

• Struktura wg wyznania

Od początku swego istnienia Polska była krajem chrześcijańskim. Obecnie zdecydowanie najwięcej ludzi wyznaje religię katolicką-ok. 95,5%.  Największe kościoły i związki wyznaniowe w Polsce to: Kościół Rzymskokatolicki-34 842 tys., Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny 555 tys., Związek Wyznania Świadków Jehowy-123 tys., Kościół Grekokatolicki-110, Kościół Ewangelicko- Augsburski-87 tys., Kościół Starokatolicki Mariawitów-26 tys.

http://www.comenius.mechanik.edu.pl/mniej/wyznan2.jpg

• Struktura wg  zatrudnienia:

Struktura zatrudnienia w Polsce: przemysł-26%, rolnictwo-18%, usługi-56%. Aktywność zawodowa Polski to obecnie około 44,5%.
Udział ludności w rolnictwie wciąż maleje, wzrasta natomiast liczba osób pracujących w usługach- ok. 70%. Stopa bezrobocia(stosunek liczny osób bezrobotnych do liczby osób aktywnych zawodowo). w Polsce wynosi ok.11 %(w maju 2009 roku -10, 8%). Jednak współczynnik ten wciąż się zmienia- w lutym 2006 r.  według GUS bezrobocie wyniosło aż 18%. Problem z bezrobociem pojawił się w naszym kraju   na początku lat dziewięćdziesiątych, na skutek przemian ustrojowych. Należy pamiętać, że na terytorium Polski występuje duże zróżnicowanie stopy bezrobocia.
Spadek liczby bezrobotnych w stosunku do marca 2009 roku odnotowano w województwach: świętokrzyskim (o 4,8%), zachodniopomorskim (o 4,0%), lubelskim (o 3,9%), warmińsko-mazurskim (o 3,7%) oraz opolskim (o 2,6%). Do okresu 2008 roku bezrobocie zwiększyło się natomiast w 15 województwach, najbardziej znaczący wzrost zanotowano w województwach: lubuskim (o 18,8%), wielkopolskim (o 18,4%), podlaskim (o 15,7%), dolnośląskim (o 14,2%) oraz małopolskim i opolskim (po 12,6%). Jedynie w województwie mazowieckim odnotowano spadek bezrobocia o 1,3%.

Bibliografia:

• Encyklopedia powszechna PWN

• Leksykon wiedzy szkolnej, wyd. Graf- Punkt

• Geografia, część 2 Wydawnictwo Szkolne PWN

• Świat Wiedzy

• Wprowadzenie do socjologii, Barbara Szacka OFICYNA NAUKOWA

Strony internetowe:

• http://www.egospodarka.pl/41047,Bezrobocie-w-Polsce-IV-2009,1,39,1.html

• www.wikipedia.pl

• http://www.poland.gov.pl/Struktura, Struktura narodowościowa

• http://ludnosc.w.interia.pl/06.htm

• http://www.studenckamarka.pl/serwis.php?s=73&pok=1922

Autor opracowania:

Adrianna Lau