GEOGRAFIA SPOŁECZNO-EKONOMICZNA ŚWIATA
"Geografia rolnictwa"
Podział rolnictwa
ROLNICTWO
Rolnictwo to jednej z trzech działów gospodarki (obok przemysłu i usług), którego głównym zadaniem jest dostarczenie żywności i surowców wykorzystywanych w przemyśle poprzez uprawę roślin i hodowle zwierząt przy wykorzystaniu sił przyrodniczych. Podobnie jak przemysł pełni trzy funkcje: ekonimiczną, która polega na wytwarzaniu produktów rolnych (żywności i surowców dla przemysłu prztwórczego), społeczną- tworzy miejsca pracy a tym samym źródła utrzymania części ludności oraz przestrzenną czyli przekształca krajobraz naturalny w użytki rolne(pola orne, pastwiska, sady lub ogrody).Omawiany dział gospodarki można podzielić na wiele sposobów, jednym z nich jest klasyfikacja ze względu na sposób przeznaczenia towarów, wyróżniamy wtedy rolnictwo :samozaoptarzeniowe inaczej zwane też naturalnym- produkty wytoworzone w produkcji rolnej sa przeznaczone na wyżywenie osób, które się do procesu produkcji przyczyniły oraz rolnictwo towarowe- produkty rolne są przenzaczone na sprzedaż. Ukierunkowanie produkcji w dużym stopniu jest zależne od ilości produktów i intensywności produkcji rolnej.
Kolejnym kryterium, które jest brane pod uwagę przy wyróżnianiu typów rolnictwa jest efektywność produkcji rolnej, czyli wielkośc nakładów kapitału (inwestycje w zakresie środków ochrony roślin,zakup nowych maszyn itp.) i nakładów pracy (nakłady siły roboczej-pracy człowieka i coraz już rzadziej siły zwierzat pociagowych). Na tej podstawie wyróżniamy:rolnictwo ekstensywne odraz rolnictwo intensywne.
ROLNICTWO INTENSYWNE
Charakteryzuje się wysokimi nakładami kapitału i pracy, co powoduje wzrost plonów i hodowli.W zależności od proporcji nakładów kapitałui pracy możemy rolnictwo intensywne podzielić na kilka podtypów, pierwszy z nich to WYSOKOINTENSYWNE ROLNICTWO KAPITAŁOCHŁONNE występuje ono na obszarach o dużym zaludnieniu czyli w Europie Zachodniej i Stanach zjednoczonych , na terenach Nizin Atlantyckiej ,Centralnej, Zatokowej i Doliny Kalifornijskiej.Cechą charakterystyczną są małe zasoby pracy i wysoki poziom mechanizacji, jest to rolnictwo towarowe, o cechach typowych dla produkcji przemysłowej.Rolnicy uprawiający ten typ rolnictwa mają tendencję do powiekszania swoich gospodarstw jednoczesnie zmiejszajac zatrudnienie, ponieważ pracę wykonują przy pomocy nowoczesnych maszyn.Rolnictwo to nie jest bardzo pracochłoonne ale za to bardzo wydajne dzięki duzym nakładom finansowym, nowym odmianom upraw i ras hodowlanych genetycznie modyfikowanych, sotsowanie dużej ilości nawozów mineralnych i srodków ochrony roślin.Rolnicy , którzy uprawiają tego rodzaju rolnictwo to zazwyczaj ludzie wyksztalceni, którzy doskonale orientują się w najnowszych technologiach, technikach upraw i hodowli.
Kolejnym podtypem rolnnictwa intensywnego jest ROLNICTWO PLANTACYJNE wyspecjalizowane w uprawianiu jednego okreslonego gatunków artykułów(monokultura) prznaczonych na sprzedaż (jest więc typem rolnictwa towarowego) czesto na rynki zagraniczne, gdzie ze względu na warunki klimatyczne uprawa określonego arytułu jest niemożliwa.Plantacje sa to duże godpodarstwa, bedące własnością spółek.Najcześciej uprawiane rośliny w tym typie rolnictwa są kawa, herbata, bawełna, banany,trzcina cukrowa, ananasy.z plantacjami często spotkamy się w Azji, Afryce i Ameryce Łacińskiej.Dzięki temu, że plantacje specjalizują się w uprawie okreslonego gatunku, ten typ rolnictwa jest bardzo intensywny jednak pomimo tego bezpośrednio nie wpływa na poprawnienie wyżywnienia miejscowej ludności.
W rolnictwie intenywnym wyrózniamy też WYSOKO INTENSYWNE ROLNICTWO PRACOCHŁONNE, którego doskonałym przykładem jest uprawa gruntów w Koreii Polnocnej, Chinach, Wietnamie, Filipinach czy Indonezji.Towarowośc tego rolnictwa nie jest zbyt duża ze względu na to, że tereny te charatkeryzują się ogromnym zaludnieniem i produkcja rolna jest przeznaczona na wyżywienie mieszkanców tych obszarów.
Do rolnictwa intensywnego zaliczamy też INTENSYWNE ROLNICTWO INDYWIDUALNE i PRYWATNE ROLNICTWO WIELKOPRZESTRZENNE, z którym spotykamy się w Polsce i innych karajach postkomunistycznych. Jest to typ rolnictwa bardzo ciężki do scharakteryzowania, ponieważ gospodarstwa zaliczane do niego są bardzo zróżnicowane. Uproszczając można powiedzieć ze nakłady kapitału sa dosyć duże a pracy niewielkie bo w wielu gospodarstawach pracuje się z pomocą maszyn co zwiększa efektywność pracy.
ROLNICTWO EKSTENSYWNE
wystepuje na obszarach o małym zaludnieniu, ale o dużym areale gruntów rolnych.Efektywnośc tego rolnictwa jest niska tak samo jak nakłady pracy i kapitału. Przyrost środków produkcji jest zazwyczaj osiągany poprzez zwiększanie areałów uprawnych lub liczby zwierząt hodowlanych.
Z odmianą rolnictwa ekstensywnego, która charateryzuję się małymi zasobami pracy ale dużej mechanizacji możemy spotkać się w Argentynie, w Panamie,Wielkich równinach USA oraz Kanadzie.Wiekszość wytworzonych artykułów jest przeznaczona na sprzedaż (wysoka towarowość),typowa jest też przemysłowa organizacja pracy.
Kolejnym rodzajem omawianego działu rolnictwa jest ROLNICTWO EKSTENSYWNE O DUŻYCH ZASOBACH PRACY i MAŁEJ MECHANIZACJI, wystepuje w Afryce Zachodniej oraz Oceanii, jego głównym celem jest samozaoptarzenie, na rynki krajowe i zagraniczne przeznacza niewielkie ilości towarów (są to nadwyżki produkcyjne lub nadwyżki głodowe-uzyskane kosztem niedożywienia ludności sprzedawane ze względu na konieczność nabycia innych, niezbędnych produktów przemysłowych lub uiszczenia podatków)
Innym podtypem rolnictwa ekstensywnego jest ROLNICTWO SKRAJNIE EKSTENSYWNE zwane inaczej prymitywnym lub pierwotnym, charakteryzuje się bardzo małym zaangażowaniem środków , nowoczesnych technologii i maszyn ,wspólną własnością ziemi, małą efektywnościa a produkty sa przeznacczone głównie na własne potrzeby. Występuje głównie na obszarach o klimacie tropikalnym .Istnieją dwie odmiany: rolnictwo żarowo-odłogowe , które polega na wybieraniu dowolnych areałów, przystosowaniu go do uprawy np poprzez wypalanie lasów a nastepnie krótkotrwałym użytkowaniu ziemi i ustawicznej zmianie pół. Absolutnym priorytetem jest w tym wypadku uprawa roślin nadających się bezpośrednio do spożycia. Drugą odmianą rolnictwa prymitywnego jest pasterstwo koczownicze polegające na hodowli zwierząt prowadzonej w formie ciągłej wędrówki ze stadami w poszukiwaniu pastwisk. Ta forma rolnictwa rozwinęła się na obszrze stepów i lasostepów . Obecnie występuj w Afryce(obrzeża Sahary) Mezopotamii , Połwyspie Arabskim, Syberii oraz Azji Zachodniej i Środkowej.
STRUKTURA WŁASNOŚCIOWA GOSPODARSTW ROLNYCH
Istnieje jeszcze jeden sposób podziału rolnictwa.Podział ten opiera się na strukturze własnościowej gospodarstw rolnych, wyróżniamy wówczas gospodarsta PAŃSTWOWE tzw PGR-y (Państwowe Gospodarstwa Rolne) bardzo polularne w latach powojennych. Należało do nich 22% powierzchni gruntów rolnych Polski. Najwięcej tego rodzaju gospodarstw powstało w Polsce zachodniej i północnej a wiec na obszrach, które zostały przyłączone do terytorium naszego kraju po II wojnie światowej. W latach 1992-1995 PGR-y zlikwidowano a ich grunty przejęła AWRSP (Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, która systematycznie dokonuje prywatyzacji wpomnianych grunktów). Drugi typ gospodarstw rolnych stnowią gospodarstwa PRYWATNE, a wśród nich gospodarstwa indywidualne stanowiące własność poszczegółnych rolników oraz spółdzielnie rolnicze gospodarujące na majątku przynależnym do grupy kilku lub kilkunastu producentów rolnych. Dla zdobycia rynków twrzone są tzw. Grupy producenkie, które specjalizują się w uprawie określonych produktów,a zawiązują się w celu np.łatwiejszego dostępu do kredytów, dostosowania produkcji do wymogów rynkowych, wspólnego wprowadzania przez członków grupy towarów do obrotu, w tym przygotowania do sprzedaży i dostaw do odbiorców hurtowych oraz ustalania wspólnych zasad informowania o produkcji itp
KIERUNKI PRODUKCJI
Jak wpsomniałałam na poczatku rolnictwo jest działem gospodarki, którego głównym zadaniem jest dostarczanie żywności i surowców przemysłowych poprzez uprawę roślin lub hodowlę zwierząt. Właśnie kierunek produkcji jest kolejnym kryterium podczas podziału rolnictwa (wyróżniamy rolnictwo o produkcji roślinnej lub zwierzęcej). W okresie powojennym aż do lat 90 nieustannie malał uidział produkcji roślinnej, rósł natomiast produkcji zwierzęcej. W efekcie tych przemian, w połowie lat osiemdziesiątych XX wieku wskaźnik produkcji zwierzęcej wynosił aż 55%, jednak okrest transformacji, który miał miejsce w latach 90 wyraźnie przyczynił się do spadku tej liczby do 47% wyrównując się z procentowym udziałem produkcji roślinnej.
ROLNICTWO W POLSCE
Nasz kraj ma dosyć korzystne warunki przyrodnicze a dzięki przewadze obszarów nizinnych użytki rolne, czyli obszary wykorzystywane do produkcji rolniczej, stanowią ok 52% powierzchni Polski. Rozwojowi sprzyja długi okres wegetacji w przeważającej części kraju, niekorzystnie wpływa natomiast zmienność pogody i przewaga niezbyt żyznych gleb. Na poziom rozwoju tego działu gospodarki mają też wpływ warunki pozaprzyrodnicze do których należy zaliczyć struktutrę wielkości gospodarstw rolnych. Wiekszość polskich gospodarstw stanowią małe lub bardzo małe gospodarstwa rolne (ponad 70% gospodarstw ma powierzchnię nie wieksza niż 5 ha, ponadto dużo z nich składa się z małych oddzielonych od siebie częsci). Zjawisko to nazywamy rozdorbnieniem rolnictwa, powoduje że rolnicy przeważającą cześć wytworzonych płodów rolnych przeznaczają na własne potrzeby a nie na sprzdaż. Innym czynnikiem warunkującym rozwój rolnictwa jest wysoki poziom uprzemysłowienia . Decyduje on o możliwości zaopatrywania rolnictwa w maszyny rolnicze, ale także w nawozy sztuczne i środki ochrony roślin co ma istotny wpływ na wydajność rolnictwa. Do wzorstu poziomu rolnictwa przyczynia sie również wysoki stopień mechanizacji prac polowych i nawożenia. Według ostatnich badań w Polsce na 1 ciągnik przypada około 11 hektarów gruntów rolnych, czyli prawie 6 razy mniej niż w Kanadzie i trzyktornie mniej niż Stanach Zjednoczonych. Na podstawie tych danych można by zatem twierdzić, ze poziom mechanizacji prac polowych jest w naszym kraju na wyższym poziomie niż w krajach wyskoko rozwiniętych co niestety nie jest prawdą Ta zwiększona liczba ciągników to skutek bardzo słabo rozwiniętych usług na rzecz rolnictwa, z czym wiąże się koniecznosć zakupu własnego sprzętu, co w konsekwencji zwieksza koszty produkcji. W zestawieniu z innymi krajami europejskimi pod wzglęwm zużycia nawozów sztucznych znajdujemy się na jednym z ostatnich miejsc.Tłumaczy to fakt, ze plony polskich rolników nie są zbyt duże i w rolnictwo w naszym kraju jest klasyfikowane do typu rolnictwa intensywnego, idywidulanego. Tym samym , aby zwiększyć konkurencyjność naszego rolnictwa należy dążyć do wypracowania standardów, które sprawdziły się w krajach wysoko rozwiniętych. Proces ten doprowadzi do wyeliminowania małych i rozdrobnionych gospodarstw na rzecz zwiększania areałów gospodarstw specjalizujących się w uprawach internsywnych dających wysoką ekonomikę produkcji.
