Jedną z ważniejszych gałęzi przemysłu przetwórczego jest przemysł chemiczny. Obejmuje on:

• Przemysł chemii organicznej, który wytwarza głównie półprodukty, do których należą między innymi: etanol, metanol, propylen. Również wytwarza produkty na bazie ropy naftowej, gazu ziemnego, węgla kamiennego. Rzadziej natomiast produkuje barwniki, włókna syntetyczne, kauczuk czy tworzywa sztuczne. Jest to spowodowane z silną konkurencją towarów, które są sprowadzane z zagranicy np: włókna syntetyczne pochodzące z Azji Południowo- Wschodniej.

• Przemysł chemii nieorganicznej opierający się na produktach importowanych jak i krajowych. Zaliczyć do nich można produkty wytwarzane na bazie surowców takich jak: sole mineralne, fosforany, siarka.

Przemysł chemiczny można również podzielić ze względu na tonaż produkcji. Obejmuje on przetwórstwo chemiczne, które nie produkuje chemikaliów, ale zamienia, przetwarza w produkty końcowe między innymi przez mieszanie, obróbkę mechaniczną i techniczną. Dzieli się też na wielką chemię produkującą produkty chemiczne oraz półprodukty na wielką skalę liczoną w milionach ton. Wielka chemia obejmuję produkcję paliwa- koks, benzyny, gazów przemysłowych- gaz syntezowy, gazów koksowniczych, tlen, azot jak również składa się z tworzyw sztucznych oraz nawozów sztucznych.

Przeciwieństwem do wielkiej chemii jest chemia małotonażowa, której produkcja wynosi dziesiątki ton. Do chemii małotonażowej zaliczamy: kosmetyki, leki.

Kolejnym kryterium podziału przemysłu chemicznego jest podział ze względu na rodzaj produkowanych wyrobów. Należą do niego: przemysł tworzyw sztucznych, przemysł kwasu siarkowego, przemysł farb i lakierów, przemysł farmaceutyczny, przemysł nawozów sztucznych, przemysł środków czystości, przemysł środków ochrony roślin, przemysł koksowniczy, przemysł petrochemiczny, przemysł sodowy, przemysł włókien sztucznych i syntetycznych.

Następujące kraje: Niemcy, USA, Wielka Brytania, Japonia, Francja, Brazylia, Rosja, Włochy, Ukraina tworzą grupę krajów najbardziej rozwiniętych w przemyśle chemicznym..

W europejskim przemyśle chemicznym w latach 90-tych dało się odczuć istotne zmiany, które były dokonywane przez koncerny między innymi przez transfer kapitału oraz technologii w kierunku rynków wschodzących, które dysponowały tanią siłą roboczą i tanim surowcem. Również wśród producentów wystąpiły tendencje do wzbogacenia struktur wytwórczych o procesy głębokiego przetwórstwa chemikaliów bazowych (metanol, amoniak) do produktów o znacznie wyższych walorach handlowych (pochodne organiczne, tworzywa sztuczne). Między Niemcy, Francję, Włochy, Wielką Brytanię i Holandię zostały podzielone zdolności produkcyjne chemikaliów w Europie. Szacuje się je na ok. 70%. 20% posiadają kraje Europy zachodniej, zaś 10% Europa Centralna i Wschodnia. Kluczem do sukcesu jest bardzo dobra infrastruktura, którą posiadają Niemcy. Francja, Wielka Brytania oraz Holandia mają dobrze rozwinięte zaplecze surowcowe i portowe. Natomiast Hiszpania oraz Belgia posiadają centra produkcji petrochemicznej w Antwerpii i Tarragonie, które dają korzyści ekonomiki skali.

Unia Europejska uzyskała z Azją najwyższą nadwyżkę, której suma wynosi 12 mld Euro. Z krajami ECW nadwyżka ta wynosiła ok. 8 mld Euro, zaś z Ameryką Łacińską 5,5 mld Euro.

Przemysł chemiczny zatrudnia ilościowo najwięcej pracowników w małych przedsiębiorstwach, ale to wielkość produkcji w wymiarze wartościowym pochodzi z dużych firm. Oznacza to, że przewagę liczebną w Unii Europejskiej mają mikroprzedsiębiorstwa, ale pod względem wielkości sprzedaży dominują przedsiębiorstwa duże.

Źródło: www.ibngr.edu.pl

Rozwój przemysłu chemicznego w Europie w porównaniu z innymi regionami świata jest hamowany miedzy innymi przez niewystarczający poziom inwestowania oraz wysokie koszty operacyjne. Takie kraje jak: Ameryka Łacińska, Ameryka Północna, Azja, przewyższają w budowie nowych instalacji o światowej skali produkcji Europę.

Przemysł chemiczny w Polsce stanowił ok. 10% wartości sprzedaży przemysłu ogółem w Polsce w 2003 roku. W Polsce zatrudnionych w przemyśle chemicznym jest ok. 200000 osób. Od pewnego czasu przemysł chemiczny w Polsce cechuje powolny, stały wzrost sprzedaży i produkcji.

Miedzy innymi wśród przemysłu chemicznego wyróżnia się:

• przemysł farb i lakierów: Dębica, Cieszyn

• przemysł gumowy: Poznań Łódź, Grudziądz

• przemysł kosmetyczny

• przemysł farmaceutyczny

• przemysł środków pomocniczych

• przemysł przetwórstwa tworzyw sztucznych

• przemysł kwasu siarkowego: Tarnobrzeg

• przemysł sodowy: Kraków, Inowrocław

• przemysł nawozów sztucznych; Gdańsk, Szczecin

• przemysł włókien sztucznych: Łódź, Toruń

W 2003 roku wśród największych przedsiębiorstw przemysłu chemicznego znalazły się 3 odznaczające się największymi przychodami. Był to Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. Płock, Grupa „ Lotos” S.A. oraz Polimer-Mosostal.

W Polsce największe przychody dają petrochemia, nawozy i tworzywa sztuczne. Do znaczących można zaliczyć również producentów lakierów i farb. Natomiast pozostałe działy są mniej ważne, mają znaczenie drugorzędne.

Przemysł chemiczny odznacza się dużą wodochłonnością, dlatego też charakterystyczną cechą lokalizacji ośrodków jest koncentracja w dorzeczu Odry i Wisły. Dla ludzi i środowiska gazy, ścieki i odpady są bardzo groźne i niebezpieczne. Polska firmy chemiczne w momencie przystąpienia do Unii Europejskiej musiały spełnić wymagające przepisy unijne w zakresie ochrony środowiska. Branże chemiczne stosują i stopniowo realizują zadania mające na celu zmniejszenie zanieczyszczenia. Aby ich plan zmniejszenia zanieczyszczenia się powiódł powinni podjąć dalsze działania miedzy innymi w zakresie:

• zmniejszenia ilości szkodliwych odpadów,

• zmniejszenie emisji płynów oraz gazów do atmosfery,

• monitorowania wpływu na środowisko,

• ograniczenie zrzutu ścieków.

Aby polski przemysł chemiczny był wstanie dogonić przemysł chemiczny w Europie trzeba by było stworzenia konkurencyjnych warunków dla polskich firm w tym: wykorzystywanie środków unijnych, zwiększenia znacznie aktywności na forum europejskim, wprowadzenie programu rozwoju, który miałby za zadanie zlikwidowanie deficytu w handlu zagranicznym oraz poprawy infrastruktury i zaopatrzenie w ropę i gaz.

Bibliografia:

• Geografia Vademecum Matura 2009 wyd. Operon

• www.pl.wikipedia.org

• www.naftapolska.com.pl

• www.ibrgn.edu.pl

• www.pipc.org.pl

Autor opracowania:

Justyna Wiktorowska